‘Yapay Işıkların Neden Olduğu ‘Gökyüzü Kederi’ Nedir?‘ adlı yazımızda gökyüzünün başka bir gizemini paylaşacağız. Yıldızları en son ne zaman gördünüz? Son derece parlak Kutup Yıldızı Polaris‘i ya da Büyükayı veya Orion Kuşağı‘nın çok belirgin düzenini fark etmekten bahsetmiyoruz. Kristal şeker gibi parlayan Samanyolu‘nun tamamını kastediyoruz. Çok yaşlı değilseniz ya da aşırı kuzey veya güney enlemlerinde yaşamıyorsanız, bu sorunun cevabının “Asla” olduğunu tahmin ediyoruz.
Öyleyse ne oldu? Tüm yıldızlara ne oldu? Neyse ki hala oradalar, ancak geceleri güneşin gündüzleri bize bedavaya verdiği tüm o şeyler tarafından gizleniyorlar: ışık. Gün boyunca yıldız ışığı güneşin parlaklığı tarafından tüketilirken, geceleri de özellikle gelişmiş ülkelerde yapay, insan yapımı ışık tarafından tüketiliyor. Ve eğer bu sizi üzüyorsa, “noktalji“, yani “gökyüzü kederi” yaşıyor olabilirsiniz.
San Francisco Üniversitesi‘nden kozmolog Aparna Venkatesan ve Dark Sky Consulting‘den astronom John Barentine, “gece gökyüzüne erişimimizi kaybetmeye devam ederken yaşadığımız kolektif acıyı” ifade etmek için “noctalgia (noktalji)” terimini ortaya attılar.
Noktalji kulağa geçmiş bir döneme duyulan özlemden başka bir şey gibi gelmeyebilir, ancak Norveç gibi Kuzey Kutup Dairesi‘nin üzerinde uzanan ülkelerin her yıl aylarca süren gece karanlığı dönemi olan Gece Yarısı Güneşi ile mücadele etmek zorunda kalmasına benzer şekilde insanları dokunaklı psikolojik yollarla etkileyebilir. Aslında, Dünya’nın gece gökyüzü o kadar çok ışıkla doludur ki, gezegen “ışık kirliliği” denilen şeyi yayar.
Yapay Işıkların Neden Olduğu ‘Gökyüzü Kederi’ Nedir?
Karanlığın Kaybının Acısı
Dünya’nın geceleri ne kadar yapay ışık yaydığı konusunda size bir fikir vermek için Night Earth‘teki gece gökyüzü haritasına bir göz atın. Evet, yapay olarak aydınlatılmış Dünya’mızın uzaydan görünümü kendi çapında güzeldir, ancak yalnızca gezegenin yüzeyinden bakıldığında tam, yıldızlarla dolu göksel gece gökyüzünün zayıf bir yansıması gibi göründüğü ölçüde.
Ama yine de, çoğumuz ikincisini hiç görmüyoruz ve göremiyoruz. Geceleri gökyüzünü kaplayan soluk siyah veya koyu griden oluşan bulanık bir pus görürüz, özellikle de bir şehirde yaşıyorsak ve İstabul, New York veya Tokyo gibi hiç bitmeyen parlak bir metropolde yaşıyorsak bu iki kat daha fazladır. Gerçek Samanyolu gece gökyüzünü görmek için Windows arka plan resimlerini falan karıştırmamız gerekiyor.
Thomas Edison‘un 1879 yılında ampulü piyasaya sürmesine kadar elektrik ampulünün var olmadığı düşünüldüğünde, Dünya üzerindeki yapay ışık miktarı daha da şaşırtıcı hale geliyor. Bu, Homo sapiens‘in 300.000 yıllık tarihinin sadece 150 yıllık bir bölümüne denk geliyor. Yine de, mum gibi eski yinelemeler de dahil olmak üzere bol miktarda yapay ışık olmadan yaşamı hayal etmek neredeyse imkansızdır.
Ancak türümüz, diğerleri gibi, temelde gündüz-gece döngüsü içinde evrimleşmiştir ve aydınlık ve karanlıktaki değişiklikler her zaman psikoloji ve fizyolojiyi bozar. Bu, özellikle insan nüfusu mevcut 8 milyarın ötesine geçtiği ve %70‘inin 2050 yılına kadar şehirlerde yaşaması beklendiği için geçerlidir.
Geceyi Kurtarmak
Tech Spot ışık kirliliğini insan davranışının bir yan ürünü olarak diğer kirlilik türleri gibi tanımlıyor. Karasal gökyüzü parlaklığı sadece nüfus artışı nedeniyle değil, aynı zamanda daha verimli ampuller ve enerji çözümleri nedeniyle 2011 yılından bu yana her yıl %9,6 oranında artmaya devam etmiştir. Uzak bölgelerde yaşayan bazı gururlu insanlar bundan etkilenmediklerini sanmasınlar, bir kez daha düşünsünler.
Tech Spot’un kullanışlı gece gökyüzü grafiği, kırsal alanların bile Dünya’nın uzaya fırlattığı ışık ışınlarından ya da Dünya’nın küresel uydu şebekesinden geri yansıyan ışıktan kaçamadığını gösteriyor. Dünyanın dört bir yanındaki belirli karanlık gökyüzü alanlarını bulmak muazzam bir çaba gerektiriyor.
Bu bağlamda Uluslararası Karanlık Gökyüzü Birliği (IDA) gibi kuruluşların “karanlık gökyüzü rezervlerini” o bölgedeki gökyüzü karanlığını korumayı amaçlayan belirli ve katı kriterlere göre nasıl tespit edip sınıflandırdığını gösteriyor. Uluslararası Karanlık Gökyüzü Birliği, yukarı bakan ışık miktarı, genel parlama, aşırı aydınlatma, minimum kısa dalga ışık emisyonları ve daha fazlasıyla ilgili kurallar da dahil olmak üzere, bu tür alanların sertifikalandırılması ve bakımı hakkında ayrıntılı bilgiler listeler.
IDA‘nın koruduğu Galler‘deki Snowdonia Ulusal Parkı çevresi ya da Yeni Zelanda‘daki Aoraki Mackenzie Uluslararası Karanlık Gökyüzü Koruma Alanı gibi alanlar neredeyse kalp durduracak kadar güzeldir. Bu tür önlemler sadece noktalji için mükemmel bir tedavi değil, aynı zamanda gece gökyüzünün neden binlerce yıllık hayal gücü, hikaye anlatımı ve mitoloji için insanlığa ilham verdiğini de hatırlatıyor.
Yapay Işıkların Neden Olduğu ‘Gökyüzü Kederi’ Nedir ile ilgili Videolar
