‘İran’ın İslam Devrimi‘ tarihin tekrar tekrar bize hükümetlerin amaçlarının insanların arzularıyla çeliştiğini gösteriyor. 20. yüzyılda demokratik devletler ortaya çıkarken bile, Institut für Zeitgeschichte‘nin ana hatlarıyla belirttiği gibi, yüzyıl siyasi diktatörler ve dini fanatikler şeklinde eşit ve karşıt bir geri itme gördü.
En kötü durum senaryoları, SSCB‘de Joseph Stalin, Almanya‘da Adolf Hitler, Çin‘de Mao Zedong ve Kamboçya‘da Pol Pot gibi toplu katliamlar yapan deliler üretti. Bu tür zorbalar, kurtuluşu vaaz ederek kamusal alanda ortaya çıktı. Ancak daha az şiddetli rejimler bile zorluk, ıstırap ve ölüm üretti.
Kendisinin iki versiyonu arasında sıkışmış modern bir ulus olan ve 20. yüzyıla iki güç arasında sıkışmış olan İran‘ın durumu da böyledir: Rusya ve İngiltere 1900‘lerin başında ABD Kongre Kütüphanesi‘ne göre uluslararası manevraların “Büyük Oyunu“ İran ve Afganistan gibi ülkeler üzerinde kararlaştırıldı. NYU‘nun Gri Sanat Galerisi bize İngiltere ve Rusya‘nın İran‘da zıt güç alanlarında faaliyet gösterdiğini söylüyor. Aynı zamanda, politikacılar, din adamları, öğrenciler ve daha fazlası arasındaki iç mücadeleler, 1921 yılında ülkeyi parçaladı.
1941 yılında Pehlevi hanedanı iktidara geldi ve İran‘ın altyapısını, eğitimini ve sosyal normlarını hızla modernize etmeye başladı. İlerleme hızla arttı ve Batılılaşma hızlı bir şekilde gerçekleşti. İranlı muhafazakarlar ülkelerinin gidişatına karşı çıktılar ve isyan ettiler. Ülkenin 1979 İslam Devrimi, onlarca yıllık ilerlemeyi alt üst etti, bazı insanlara istediklerini, büyük çoğunluğa ise veremediklerini verdi.
İran’ın İslam Devrimi Ülkeyi Nasıl Değiştirdi?
Liberal İlerlemenin Yok Edilmesi
İran‘ın 1979 yılında ne kadar radikal bir değişim geçirdiğini anlamak için İran’ın 70’lerin moda dergilerinden alınan fotoğraflardan başka bir yere bakmamıza gerek yok. Kadınlar provokatif pozlar veriyor ya da stilize, podyum benzeri modadan giyiyor ki İran’ın şu anki dindar muhafazakar devletinde her ikisi de imkansız.
Diğer fotoğraflarda bir parkta piknik yapan bir aile, platform ayakkabılara göz atan bir grup arkadaş ve Tahran Üniversitesi‘nde bir laboratuvar masasının üzerine eğilerek iş yapan kadınlar görülüyor. Özellikle İran’ın kadınlar için mevcut olan, tepeden tırnağa zorunlu tesettür giyimi düşünüldüğünde, İran’ın geçmişinden bu görüntüler, bugünüyle yer değiştirmiş gibi görünüyor.
Ama bir bakıma İslam Devrimi‘nin asıl amacı buydu. Sigma Iota Rho (SIR) Journal of International Relations, İran’da 1977 yılından itibaren büyüyen bir Batı karşıtı duyguyu anlatıyor. Kendisinden önceki Türk lider Mustafa Kemal Atatürk gibi, İsviçre‘de eğitim görmüş İran Şahı Muhammed Rıza Pehlevi de Batılı olan her şeye sevgi besliyordu.
Ve 1941 yılında iktidara geldikten sonra ülkesini ilerici, liberal, demokratik bir devlete doğru yönlendirmişti. Bu, boşanma başlatma, çocukların velayetini ellerinde tutma, hangi alanda olursa olsun eğitim alma haklarını elde ettikleri için İranlı kadınları herkesten çok etkiledi. istediklerini giyerler, devlet dairelerinde ve iş dünyasında pozisyonlarda çalışırlar ve daha fazlası. Ve yine de, Insider Pehlevi‘nin iktidar üzerindeki kontrolünün zayıf olduğunu ve tüm çabalarının kısa sürede çöktüğünü söylüyor.
Şii Liderliğindeki Güce Geçiş
Yirmi beş yıl, tıpkı 20. yüzyılın ortalarında İran’da olduğu gibi, bir toplumun hızlı bir değişim geçirmesi için kısa bir süredir. Gelenekçiler, Şah Muhammed Rıza Pehlevi‘nin hükümdarlığı sırasında ülkelerinin hareket ettiği yöne karşı çıktılar. Insider‘ın dediği gibi, kadın giyimine yönelik rahat tavır onları özellikle rahatsız etti. Pehlevi, dini peçeyi tamamen yasakladığında sorunu daha da kötüleştirebilirdi, bu da peçe takmak isteyenlere bunu yapma seçeneği sunmadı.
İran İslam Devrimi‘ni tipik olarak 1979 yılına tarihlendirsek de, Uluslararası Şiddetsiz Çatışma Merkezi‘nin açıkladığı gibi, her şey daha çok 1977 yılından 1979 yılına kadar olan bir dizi isyan ve protestoydu. Marksistler, tam bir anayasal cumhuriyet isteyen liberaller ve mollalar (İslam din adamları) dahil olmak üzere çeşitli popülist gruplar, o zamanlar teknik olarak Pehlevi hanedanının bir monarşisi olan hükümetten iktidarı almak için yarıştı.
Tüm bu gruplar, kendilerine sağlanan özgürlüklere rağmen, farklı bir isimle diktatörlük altında yaşadıklarını hissettiler. Ayrıca hükümetin yolsuzluğu ve zenginliği olarak gördükleri şeylere de itiraz ettiler. Sonunda Pehlevi ülkeden kaçtı ve daha önce sürgünde olan yüksek rütbeli dini lider Ayetullah Ruhollah Humeyni iktidara geldi. Humeyni, Hz. Muhammed‘in soyu ve Kuran‘ın yorumuyla ilgili daha katı düşüncelere sahip, küresel çapta Müslüman bir azınlık grubunun parçası olan Sünni Müslümandan ziyade Şii Müslümandı.
Uzun Bir Süre Boyunca Yavaş Kazançlar
İran‘ın 1979 İslam Devrimi, ülkenin önceki 35 yılı aşkın süredir din üzerinden devlet politikası oluşturma sürecini geri aldı. Aynı zamanda sınırlı bir ölçekte de olsa büyük bir maliyetle ve on yıllar boyunca bazı garip paradoksal gelişmeler sağladı. Bir kez daha, çoğunlukla kadın haklarından bahsediyoruz.
Devrimi takip eden ilk yıllarda, kadınların rolleri neredeyse köle statüsüne geri döndü. Artık boşanma başlatamıyorlar, çocukların velayetini alamıyorlardı, günlük hareketleri kocaları tarafından dikte ediliyordu ve üniversitede 78 dersten men ediliyorlardı.
Ve yine de, yeterince tuhaf bir şekilde, bu “Kültür Devrimi” ile başlayarak (evet buna “Kültür Devrimi” deniyordu) kadınlar için okuma yazma oranları 1976 yılında %35.48‘den 1996 yılında %74.2‘ye fırladı, bu oran neredeyse erkeklerle eşit.
Benzer şekilde, üniversitelerdeki eğitim kalitesindeki genel düşüşe ve kadınlara sunulan derslere uygulanan ciddi kısıtlamalara rağmen, Orta Doğu Enstitüsü, 2007 yılına kadar tıp, ziraat, beşeri bilimler, sanat dahil olmak üzere mühendislik dışındaki her yüksek öğretim alanında kadınların sayıca erkeklerden fazla olduğunu gösteriyor.
Bununla birlikte, bu tür iyileştirmeler ve değişiklikler zorunlu olarak İslam Devrimi‘nden kaynaklanan kamu ve hükümet politikası nedeniyle değildi. İran’ın kadın nüfusu arasındaki son hoşnutsuzluğun da gösterdiği gibi, bu tür gelişmeler, İranlı kadınların toplumsal kısıtlamalardan bıkmaları ve mümkün olan her şekilde geri adım atmaya karar vermeleri nedeniyle gerçekleşmiş olabilir. 2005 yılından çok gevşek, kelimenin tam anlamıyla geriye itilmiş başörtüsü resimleri tam olarak bunu gösteriyor.
Uzun, Gururlu Bir Tarih
2019 yılı, İran İslam Devrimi‘nin 40. yıl dönümüydü. Bu devrim, ülkeyi halkıyla hükümeti arasındaki ilişkileri geren kültürel çelişkilerle dolu bir hale getirdi. İranlı yazar Haleh Esfandiari, The Sigma‘ya verdiği demeçte, İran‘ın resmi adının, medeni hukukun dini ideolojiye tabi doğasına atıfta bulunan bir isim olan İran İslam Cumhuriyeti olduğunu söyledi ama gerçek, bu açıklamanın ima ettiğinden çok daha serttir.
ABD Dışişleri Bakanlığı, İran hükümetini “tehlikeli bir rejim” olarak nitelendiriyor, ancak bu tehdidin ülkenin halkından değil söz konusu hükümetten kaynaklandığına dikkat çekiyor. İran’ın liderliği şiddetle Batı karşıtı olmaya devam etse de, Göç Politikaları Enstitüsü ABD‘nin İranlı göçmenler için dünya çapında en yaygın varış noktası olduğunu, ardından Kanada, Almanya ve Birleşik Krallık‘ın geldiğini söylüyor ABD‘ye göç edenlerin yüzde yirmi üçü 2010 veya sonrasında geldi. İran ayrıca tarih ve dil bakımından komşularından farklıdır. 550 M.Ö. böylesine gurur verici bir kültürel miras, yalnızca birçok İranlının yetkililere karşı isyan etme arzusunu körüklüyor.
Saç Ve Giyim İçin Kan
İran halkı olabildiğince engelsiz yaşamayı öğrendi. Aynı zamanda, onlarca yıldır kaynayan kızgınlık, 2022 yılında özellikle ve genel olarak İranlı kadınların mücadelelerini temsil etmeye gelen genç bir kadının ölümüyle korkunç ve trajik bir noktaya geldi: 22 yaşındaki Mahsa Amini, erkek kardeşini görmek için Tahran‘ı ziyaret ediyordu.
13 Eylül‘de Amini, NPR‘nin söylediğine göre İran’ın “ahlak polisi” tarafından tutuklandı. Erkekler sakalları dağınık olduğu için durdurulabilir. Kadınlar peçeden çok fazla saç göründüğü için veya erkek arkadaşlarıyla yürüdükleri için durdurulabilirler.
Amini polis nezaretinde öldü. Iran International, ciğerlerinin kanla dolu olduğunu ve beyninin “kafasına birden çok darbe” nedeniyle ezildiğini bildirdi. Cerrahi müdahale imkansızdı. Hastane yatağında çekilmiş fotoğrafları çıktığında, NPR isyanların yaygınlaştığını ve kadınların başörtülerini yaktığını söylüyor. Dünyanın dört bir yanındaki İranlılar da katıldı.
Al-Monitor, İran hükümetinin aklını başına toplamak yerine ikiye katladığını bildirdi. Artık toplum içinde başörtüsü çıkarmak, bir kadını çalışma yasağı ve mal varlığına el konulmasının yanı sıra 10 yıla kadar hapis cezasına çarptırabiliyor. RadioFreeEurope, İran hükümetinin ayrıca suçluları tespit etmek için kamusal alanlara güvenlik kameraları yerleştirmeyi planladığını söylüyor.
İran’ın İslam Devrimi Ülkeyi Nasıl Değiştirdi ile İlgili Videolar
