Tsunami ya da dev dalga, depremler, göktaşı düşmeleri, denizaltı nükleer patlamaları, volkanik patlamalar ve buna bağlı zemin çökmeleri ve dip kaymaları gibi tektonik olaylar nedeniyle okyanusa giren enerji nedeniyle oluşan uzun dalgalardan oluşan bir olaydır. Kasırgalar da tsunamiye neden olabilir. Geçmişte, tsunami dalgalarına gelgit dalgaları da deniyordu. Tsunamilerin %80’i Pasifik Okyanusunda meydana gelir.
Tsunami dalgaları, sıradan okyanus akıntıları veya okyanus dalgaları gibi değildir. Çünkü dalga boyları çok daha uzundur. Bir tsunami başlangıçta hızla yükselen bir dalgaya benzeyebilir. Bu nedenle gelgit dalgası olarak adlandırılır. Bu kullanım bilim camiası tarafından pek tercih edilmese de gelgit dalgaları ile tsunamiler arasındaki nedensel ilişki hakkında yanlış anlaşılmalara yol açabilir. Bir tsunami, genellikle dalga treni olarak adlandırılan, dakikalar ve saatler arasında bir süreye sahip bir dizi dalgadan oluşur.
Tsunami Nasıl Oluşur?
Deniz veya okyanusun tabanında meydana gelen bir deprem ya da volkanik patlama, tsunami etkilerinin ortaya çıkmasına neden olabilir. Bu olaylar, okyanusun dibindeki suyu yüzeye doğru iterek, iki yönde ilerleyen dalgalar şeklinde kendini gösterir.
Tsunami, bazı durumlarda kıyılara kilometrelerce yol kat ederek ulaşabilir. Açık denizlerdeki dalgaların hızı saatte 800 kilometreyi aşabilir, ancak boyutları bu süre içinde çok büyük olmaz. Suyun sığlaştığı bölgelere ulaştıklarında, dalga hızı azalır ve ani bir şekilde yükselmeye başlar. Dalgaların boyu bazı zamanlar 30 metreye kadar ulaşabilir.
Tropikal kasırgalar sırasında, büyük alçak basınç alanları oluşabilir ve fırtınaların denizi yükseltmesi durumunda tsunami ortaya çıkabilir. Küçük ölçekli tsunamiler genellikle can ve mal kaybına neden olmazken, büyük ölçekli tsunamiler ise çok sayıda insanın zarar görmesine neden olabilir.
Türkiye’de Tsunami Olabilir Mi?
Türkiye, coğrafi konumu nedeniyle maalesef ki tsunami riski taşıyan bir ülkedir. Ülkemiz, Akdeniz, Ege ve Karadeniz ile çevrili olup, bu denizlerde meydana gelebilecek depremler ve volkanik patlamalar tsunami oluşumuna sebep olabilir. Fakat okyanuslarda meydana gelen gibi çok büyük tsunamiler beklemek biraz abartı olabilir.
Marmara Bölgesi, özellikle de İstanbul Boğazı, aktif bir fay hattı üzerinde yer almaktadır. Bu fay hattı, zaman zaman depremlere sebep olabilir ve bu depremler tsunami riskini artırır. Deniz taşması olarak da adlandırılabilir.
Ege Denizi deprem açısından oldukça aktif bir bölgedir ve sık sık depremler yaşanır. Ege Denizi’nde meydana gelen depremler, tsunami oluşumuna sebep olabilir. Ayrıca, Yunanistan’ın batı kıyılarındaki depremler de Ege Denizi’nde tsunami oluşumuna sebep olabilir. Geçtiğimiz yıllarda Ege’de yer alan sahil kesimlerinde denizin taştığı haberlerini duymuştuk.
Karadeniz deprem açısından daha az aktif bir bölgedir. Ancak Karadeniz’in doğusunda yer alan Kırım açıklarında meydana gelen depremler de tsunami riski oluşturabilir. Türkiye’nin tsunami riskini azaltmak için tsunami izleme sistemleri ve acil durum planları geliştirdiği bilinmektedir. Bu sistemler ve planlar, olası bir tsunami durumunda halkın ve bölgedeki diğer canlıların güvenliğini sağlamayı amaçlamaktadır.
Kandilli Rasathanesi’nin yaptığı araştırmalarına göre, Türkiye yaklaşık 8300 km’den fazla kıyı şeridine sahip bir ülkedir ve son 3000 yılda en az 90 tsunami meydana gelmiştir. Bu veriler, tarihsel kayıtlara dayanarak elde edilmiş olup, İstanbul’da 1509 ve 1894 tarihli, Amasya’da 1598 tarihli, Doğu Marmara’da 1963 tarihli, Erzincan’da 1939 tarihli ve Bartın’da 1968 tarihli depremlerin ardından tsunamilerin meydana geldiğini göstermektedir.
Tsunami İle İlgili Videolar
