Bir bireyin belirli bir canlı, nesne veya durumla karşılaştığında veya düşündüğünde yaşadığı aşırı ve mantık dışı korku, özgül fobi olarak adlandırılır. Bu tür fobilerde, korkulan durum veya nesne belirgin olduğundan, bireyler genellikle başarılı kaçınma stratejileri geliştirerek sorunsuz bir yaşam sürdürebilirler. Örneğin, kedi fobisi olan bir birey, kedi besleyen arkadaşlarının evlerine gitmemek, kedilerin bulunduğu sokaklardan kaçınmak gibi yöntemlerle, nispeten huzurlu bir yaşam sürebilir.
Bazen bireyler, belirli bir yaşa kadar özgül fobilerinin farkında olmayabilirler. Bu, fobik bir ortamla hiç karşılaşmamış olmalarından kaynaklanabilir. Örneğin, bir ev sahibi, yüksek yerlerden korktuğunu yeni bir eve taşındığında fark edebilir. Bu durum, bireyin önceki yaşamında benzer bir korkuyla karşılaşmamış olmasından kaynaklanabilir.
Özgül Fobi Belirtileri Nelerdir?
Mantıklı ve mantıksız korkularla karşılaşıldığında, vücudumuzda ve zihnimizde meydana gelen değişiklikler benzerlik gösterir. Örneğin, sokakta birisinin ya da tehlikeli bir hayvanın saldırısına uğradığımızda yaşanan kalp çarpıntısı, nefes sıkışması ve vücudun çeşitli yerlerinde uyuşma, mantıksız korkularla karşılaşıldığında da aynı şekilde ortaya çıkar.
Bu belirtiler kişiden kişiye değişiklik gösterebilir. Ancak genellikle bu tür durumlarla karşılaşıldığında şu belirtiler sıklıkla görülür;
- Kalp çarpıntısı
- Kalp sıkışması
- Nefes darlığı
- Göğüs sıkışması
- Ağız kuruluğu
- Yutkunma güçlüğü
- Titreme
- Terleme
- Uyuşma/karıncalanma
- Baş dönmesi
- Bayılma hissi
- Sık idrara çıkma ihtiyacı
- Ani tansiyon düşüşü
Özgül Fobi Türleri Nelerdir?
Özgül fobi türlerinden en bilinenleri şunladır;
Hayvan Fobisi
Hayvan fobisi, en yaygın özgül fobi türü olarak bilinmektedir. Genellikle kedi, köpek, kuş, böcek gibi hayvanlara karşı duyulan korkuyu içerir. Bu fobinin pek çok insan için, özellikle kötü bir deneyim yaşandıktan sonra ortaya çıktığı belirtilir. Bazı durumlarda ise fobiye neden olan başlangıç noktası belirlenemez. Hayvan fobisi olan bireyler, günlük yaşantılarında kendilerine rahat bir ortam sağlamak adına belirli kaçınma davranışları geliştirirler.
Örneğin, hangi arkadaşların ziyaret edileceği veya edilmeyeceği belirli bir kriterle belirlenir (köpek ya da kedi bulunup bulunmamasına göre). Aynı şekilde, televizyonda korkulan hayvanla ilgili belgeselleri izlememek gibi davranışlar sergileyebilirler. Dolaşılacak yerler, belirli kurallara bağlı olarak seçilir. Bazı durumlarda, hayvanın fotoğrafına veya onu anımsatan şekillere karşı bile korku hissedilebilir.
Yükseklik Fobisi
Yükseklik fobisi, ikinci sıklıkta görülen özgül fobi türüdür. Bu fobiye sahip bireyler, yüksek binalara çıkma, yüksekten bakma veya odanın içinde pencere yakınında oturma konularında zorlanabilirler. Yükseklik korkusu olan kişiler, genellikle asansöre binmekten korkarlar.
Ancak bu korkuları boğulmak ya da hapis kalmakla ilgili değil, yüksekte bulunmaktan kaynaklanır. Birçok kişi için keyifli olan balkonlarda oturmak, yükseklik fobisi olan bireyler için zorlayıcı olabilir. Bu bireyler, balkonda oturmak isteseler bile kapıya daha yakın tarafına oturmaya çalışırlar.
Kan ve Yaralanma Fobisi
Yaygın olarak “kan tutması” olarak bilinen bir durumdur ve çoğu insanın karşılaştığı bir özelliktir, kan gördüklerinde rahatsızlık hissederler. Ayrıca, bedensel sakatlık, parçalanmış insan vücudu, kazalar, kan verme, iğne yaptırma, kulak deldirme, diş çektirme ve diğer tıbbi işlemler gibi durumlarla karşılaşıldığında bayılacak gibi hissetme, kalp atış hızında değişiklik ve bulantı gibi tepkiler de ortaya çıkabilir. Bu durumlarda bayılmak da sıkça görülen bir durumdur.
Bu fobiye sahip bazı kişiler, tıbbi gerekliliğe rağmen müdahalelerden kaçınırlar; örneğin, şeker hastaları iğne yapmaktan kaçınırlar, kanser hastaları ameliyat olmaktan çekinirler ve bazı kadınlar doğurmaktan korktukları için gebe kalmaktan kaçınırlar. Hastanelere gitmezler, tıbbi konularla ilgili TV programlarını izleyemezler. Bu korku, bazı kişilerin doktorluk, hemşirelik gibi sağlık mesleklerinden kaçınmalarına neden olabilir.
Kimi insanlar, sadece “kan” kelimesini duyduklarında bile bayılabilirler. Kan fobisi genellikle diğer fobiler gibi çocukluk dönemlerinde başlar. Kan fobisi olan kişilerin ailelerinde aynı fobiye rastlanma olasılığı, diğer özgül fobilerden önemli bir farklılık gösterir.
Uçak Fobisi
Uçak fobisi, bireylerin tercih ettiği daha uzun ve zorlu yolculukları uçak kullanmak yerine seçmelerine neden olan bir durumdur. Uçağa binmek zorunda kaldıklarında, uçağın düşeceği endişesiyle başa çıkmakta zorlanırlar. Uçağın her hareketini ve sarsıntısını büyük bir korkuyla takip ederler, duydukları sesleri bir motor arızası veya başka bir sorun işareti olarak algılarlar.
Klostrofobi (Kapalı Alan Korkusu)
Kapalı ya da sıkışık yerlerden duyulan bir korku durumudur. Bu korku genellikle asansörler, alçak tavanlı odalar, koridorlar, kalabalık otobüsler, kapalı ve kalabalık metro istasyonları, yeraltı çarşıları, altgeçitler ve kapısı kapalı veya kilitli odalar gibi durumlarla ilişkilidir. Temel korkular arasında sıkışıp kalmak, çıkamamak, nefes alamamak ve boğulma gibi endişeler yer alır.
Klostrofobiye sahip bireyler genellikle sinema ve tiyatroya gitmekte zorlanabilirler. Gitseler bile genellikle dip koltuklarda oturamazlar. Ayrıca, kapalı, boğazlı ve dik yakalı giysiler, onlarda “boğulma hissi” uyandırabilir. Hamam, duş, sauna gibi yerlerde de benzer şekilde boğuluyormuş gibi hissedebilirler.
Araba Fobisi
Araç kullanma veya araca binme eylemi, kişide fobi mevcutsa korkutucu bir deneyime dönüşebilir. Bu kişiler, sürekli olarak kaza yapacaklarını, bir yöne çarpacaklarını veya başka bir aracın kendilerine çarpacağını düşünme eğilimindedirler. Bu nedenle, arabası olmasına rağmen pek çok kişi arabasını kullanmaktan kaçınabilir.
Özgül Fobi Tedavisi
Psikoterapi
Özgül fobi, genellikle ilaç kullanımı gerektirmeyen ve kısa sürede etkili bir şekilde tedavi edilebilen bir rahatsızlıktır. Önerilen tedavi yöntemi, korkulan nesne ve durumlarla ilişkili irrasyonel düşüncelerin tanımlanması ve daha sağlıklı düşüncelerle değiştirilmesidir.
Bu amaçla en yaygın kullanılan davranışçı teknik, “alıştırma” veya “exposure” olarak adlandırılır. Bu yöntem bireysel olarak ya da grup halinde uygulanabilir. Alıştırma tekniği, kişinin korktuğu durumun detaylı bir analizini yapılmasını takiben, bireyin korktuğu durumla giderek artan derecede karşılaşmasını içerir.
İlaç Tedavisi
Özgül fobiye yönelik ilaç tedavisi, psikoterapinin etkili olmadığı durumlarda veya eşlik eden başka bir ruhsal rahatsızlık varsa, antidepresan veya anksiyete giderici gibi ilaçların kullanılmasını içerebilir.
Özgül Fobi İle İlgili Videolar
