İlk Yapay Uydu
Sovyetler Birliği tarafından 1957’de fırlatılmasıyla birlikte uzay yarışımı başlatan ilk yapay uydu Sputnik 1, yaklaşık 250 km’lik yükseklikte Dünya yörüngesinde dönüyor ve Amerikalı dinleyicileri deliye döndüren, hatta çileden çıkaran sinir bozucu bir radyo sinyali yayıyordu. Sinyalin içine uydunun sıcaklık ve basıncını şifrelemişti. Sinyalin dünyaya aktardığı diğer tek veri ise atmosferin üst tabaka yoğunluğu ile radyo sinyallerinin iyonosferdeki yayılımıydı.
Bundan yarım yüzyıl kadar sonra bugün, ABD Savunma Bakanlığı’na ait Küresel Konumlama Sistemi’nin (GPS) Dünya yörüngesindeki 24 uydusu, Yerküre üstündeki bir GPS alıcısının konumunu bir cm ve altındaki bir doğrulukla rutin olarak saptıyor. Bu arada Avrupa Uzay Ajansı uydularından biri olan Envisat da, 800 km yüksekte, birkaç milimetrelik bir doğruluk oranıyla 3 boyutlu haritalar yaratıyor.
Bu hassas uzaktan kumanda sistemleri yanardağ uzmanlarına patlama öncesi yanardağın deformasyonunu belirleme, iklim uzmanlarına buz tabaka ve kütlelerin hareketini izleme ve şehir planlamacılarına, sel tehlikesi altındaki arazileri belirleyebilmek için suyun akış modelini çıkarma olanağını sunuyor. Aynı zamanda (tasarımı ilk kez bilim kurgu yazarı Arthur C. Clarke tarafından 1945’te, Wireles World’de yayımlanan teknik bir makalede açıklanan) Dünya dönüşüyle senkronize iletişim uyduları da, yer durağan yörüngelerindeki önceden belirli coğrafi noktalar üstünde asılı duruyor. Bu konumları sayesinde Yerküre üstündeki “ayak izlerine” telefon ve televizyon sinyalleri gönderebiliyorlar. Bizler de gezegenin diğer ucundaki kişiyle, aynı şehirdeymişiz gibi konuşmayı sıradan bir iş gibi görebiliyoruz.
Casusluk Mu, Bilim Mi?
GPS ve onun Rusların elindeki muadilleri, 1970’lerde casusluk amaçlı tasarlanmıştı. Ancak, sonraları bilimsel ve kamu amaçlı kullanılmaya başlandı. Önceleri ise tamamen casusluk ve arama-kurtarma sitemlerinde kullanılıyordu. Sistem halen kesintisiz hizmet zorunluluğu olmaksızın askeri kontrol altında işlevini sürdürüyor. 21. yüzyılın ilk on yılında tasarlanan, Avrupa’nın ilk küresel navigasyon sistemi Galileo ise ordudan tamamen bağımsız ve güvenliğin önem taşıdığı uygulamalarda kullanılmak üzere geliştirildi.
Söz konusu uygulamalar arasında hava taşıtlarının karaya inişi, otomobillerin navigasyonu ve trenlerin işleyişi sayılabilir. Avrupa Uzay Ajansı’nın verdiği bilgiye göre Galileo yeryüzünden 23,616 km yükseklikte, üç dairesel Orta Yerküre Yörüngesi’nde konumlanmış (27’si operasyonel, 3’ü aktif yedek olmak üzere) 30 uydudan oluşuyor. Uyduların yörünge düzlemi, ekvatoral düzleme kıyasla 56 derece eğimli. Söz konusu sistem en kuzey ve en güney 75 derecelik enlem arasını kapsıyor ve uydulardan birinin kaybından minimum derecede etkileniyor.
Galileo’nın ayrıca imdat sinyallerini tespit etme ve iletmeye, yardım isteyen kişiye yanıt vermeye yarayan küresel arama-kurtarma işlevi de mevcut.
