Spor Ve Oyunların Kısa Tarihi
Spor Mu Oyun mu?
Futbol, kriket ya da tenis gibi bir sporu düşünün; aklınıza hemen hareket ve fiziksel beceri gelir. Satranç, briç ya da kelime oyunu gibi bir oyunu düşünürseniz, aklınıza sükunet ve zihinsel egzersiz gelir. Oysa futbol, kriket ve tenis genellikle spor oldukları kadar oyun olarak da bilinirken, aynı şey satranç, briç, veya kelime oyunu için geçerli değildir. İster spor olsun, ister oyun bunların hepsi rekabet, kurallar ve kısıtlamalar gerektirir; yani ölçümün önemli türlerinden birini.
Spor ile oyun arasındaki, aktivitenin belirli kuralları olup olmadığına, takım ya da bireyler tarafından oynandığına, ve açık havada veya kapalı bir alanda oynandığına bakarak yapılan geleneksel ayrımlar artık belirsizleşti ve bu iki sözcük bugün birbirinin yerine kullanılmaya başlandı.
Mezapotamya’nın Kuralları
Sağduyumuz bize sporun ve oyunların ilk toplumlarda, günümüzdekine benzer nedenlerden dolayı henüz var olması gerektiğini söyler: Sosyalleşmenin, fiziksel formu korumanın, zekayı geliştirmenin, cesaret sergilemenin, eğlenmenin ve eğlendirmenin iyi birer yoludurlar. Ne var ki rekabetçi sporlar ve oyunlar MÖ 3. bin yıl başlarına dek varlığına ilişkin net bir arkeolojik bulgu mevcut değil. MÖ 3. bin yıla tarihlenen Mezapotamya çivi yazı tabletlerinde ise kuralları belirli güreş ve boks gösterilerine ilişkin kısa ibareler var.
Olimpiyat Oyunları’nın başlangıç tarihi MÖ 776 olarak bilinir: Modern çağda yeniden başlatılması ise 1896’ya rastlar. Erken dönemlere ait tek kayıtlı olay yaklaşık 200 metrelik, veya Olimpiya’daki orjinal stadyum ölçülerindeki, stade yarışı diye bilinen bir sprint koşusudur. Koşuyu Elisli Koroibos kazanmıştır.
Sporda Devrim
Rönesans sporları, antik Yunan sporunda var olan atletik unsuru muhafaza etti. Ancak, bilimsel devrimle birlikte estetiğin yerini hızla ölçümler aldı. Gerçi estetik artık artistlik patinaj, dalma ve jimnastikle hala korunuyor. Atletin performansını ölçme kapasitesi geliştikçe, spor ekipmanları da gelişti basketbol gibi yeni oyunlar bu değişimden yararlanmak için bilinçli olarak icat edildi. Ardından sporda rekor kavramı doğdu. Aşılmamış nicel başarı anlamına gelen rekor sözcüğünün kökeni (önce İngilizce’de görülmek üzere) 19. yüzyıl sonlarına gitse de, kavramın kendisi yaklaşık iki yüzyıl geriye gider.
Sporda Ölçüm Ve Hesap
Bugün sporun hangi alanına bakarsak bakalım, ölçümler yapıldığını görürüz; bir yarışın süresi, gol sayısı, yüzme havuzunun ebatları veya cirit atışının mesafesi. Kazanmak ile kaybetmek arasındaki fark kimi zaman saniyenin yalnızca yüzde biri kadarlık bir süre olabilir ki, bunu ölçmek için de bilgisayar gerekir. Avustralya hükümeti, Ulusal Standartlar Komisyonu, “Bu konuda biraz fazla fanatiğiz belki ama neticesiz ölçümden daha can sıkıcı şey de az bulunur” diyor.
Eski Yunan’da Bir Heykel
Aşağıda: Discobulus. Bir disk atıcısı, diskini atmak üzereyken görülüyor. 1.55 m yüksekliğindeki bu heykel uzun süredir antik Yunan atletizmini temsil ediyor olsa da, bugün bu duruş, modern disk atıcısı Sukhbir Singh’in de (yukarıda), 2004 tarihlli Güney Asya Federasyon Oyunları’nda belirttiği gibi, disk atmak için hayli elverişsiz olarak görülüyor. Resimde görülen heykel, 1781’de Roma’da bulunan mermer bir kopya. Bu kopya MÖ 460-450 arasında, Myron tarafından bronzdan yapılma, kayıp Yunan orjinal heykel büyük büyük olasılıkla, 5. yüzyılın büyük Yunan oyunlarından birinde lider olan bir pentatloncunun hatırına yaratılmıştı.
Eski Zaman Oyunları
Tahta oyunları ve oyun kartları. Aslında tahta oyunları, oyun kartlarından çok daha eskidir. Yukarıda Satyajit Ray’ın Satranç oyuncuları (1977) adlı filminde görülen satranç MS 1. bin yılda, Hindistan’da icat edildi. Pers toprakları üzerinden Avrupa’ya geldi ve biraz hızlandırmak amacıyla Avrupa’da kuralları biraz değiştirildi. Aşağıda, Georges de la Tour’un The Card Sharp adlı ve yaklaşık 1620-40 tarihli tablosunda görülen kağıt oyunları ise Avrupa’da 12. yüzyıldan itibaren oynanıyordu.
Oyun ve hile hep el eleydi: Tabloda adam kuşağında sinek ası saklıyor, filmde ise satranç oyuncusu daha sonra diğeri oda dışındayken taşlardan birinin yerini değiştirir. Gerçi burada satranç oyuncuları, kağıt oyuncularının aksine para, için değil, sadece oyunu sevdikleri için oynuyorlar.
