Romalı imparatorlar bir gladyatörün ölümünü nasıl emrederdi?
İmparatorların dövüşen gladyatörlerin hayatta kalıp kalmamasını etkileyecek olan küçük ama büyük önem taşıyan hareketi nasıl yaparlardı? Roma hükümdarlarından savaş pilotlarına varana dek günümüze kadar uzanan bu hareketin öyküsünü sizinle paylaşıyoruz. Keyifli okumalar…
Başparmağımı kaldırarak.
Ne bir gladyatörün ölümünü emreden Romalı seyirciler ne de buna yetki veren Romalı hükümdarlar başparmaklarını aşağı çevirdi. Hatta Romalılar “başparmağı indirmek” işaretini hiç kullanmadılar.
Eğer birinin ölmesi istendiyse, başparmak yukarı kaldırılırdı; tıpkı kılıç çekmek gibi. Bir zavallının canının bağışlanması durumunda başparmak kapalı yumruğun içine sokulurdu; tıpkı kılıcı kınına koymak gibi. Bu Latincede pollice compresso favor iudi cabatur, yani “içeride tutulan başparmakla iyi niyete karar verildi” olarak kullanılır.
Ridley Scott Gladyatör filmini yönetmeyi kabul etmeden önce, Hollywood’lu yöneticiler ona on dokuzuncu yüzyıl sanatçısı lean-Leon Gerome’nin Pollice Verso resmini gösterdiler. Resimde Romalı gladyatör, hükümdar idam hükmü vermek için başparmağını esnetirken bekliyor. Scott sahne tarafından büyülendi ve hemen oracıkta filmi yönetmesi gerektiğine karar verdi.
Ancak Scott, ilham kaynağının tümüyle yalan olduğunu aklının ucundan bile geçirmedi. Bu resim, son iki yüzyıldır devam eden en büyük yanılgının, yani başparmağı indirmenin ölüm sinyali verdiğinin tek başına sorumlusudur.
Tarihçiler, Gerome’un yanlış bir varsayımla aslında “dönük başparmak” anlamına gelen pollice verso’nun “aşağı dönmüş başparmak” anlamına geldiğini düşündüğü konusunda hemfikirler.
Daha fazla kanıta ihtiyaç duyulursa, 1997’de güney Fransa’da ikinci ya da üçüncü yüzyıldan kalma Romalı bir madalyon bulundu. Üzerinde savaş sonundaki iki gladyatör ve başparmağını kapalı yumruğuna bastıran bir hakem bulunmakta. Yazıt söyle der: “Ayakta kalan serbest bırakılmalı.”
Başparmak işaretinin kullanılması modem dünyada hâlâ tehlikeli anlamlara gelebilir. Ortadoğu, Güney Amerika ve Rusya’da “başparmak kaldırma,” Batıdaki V işaretiyle kıyaslanarak çok kaba bir hakaret olarak kabul edilir. Bu Irak’ta, yerliler onları hoş mu karşılıyor yoksa patlatmak üzere mi emin olamayan Amerikan askerleri arasında sorunlara sebep oldu.
Çıplak Maymun’un yazarı Desmond Morris, başparmak kaldırmanın İngiltere’deki olumlu çağrışımlarının, iş konusunda anlaşmaya varmak için kullanıldığı ortaçağa kadar izini sürer. İkinci Dünya Savaşı sırasında, ABD hava kuvvetleri pilotları kalkıştan önce yer mürettebatına işaret vermek için kullanmaya başladığında hareket tekrar hayat buldu.
Ridley Scott’a aşağı dönmüş başparmak hareketiyle ilgili gerçekler sonunda söylendi, ancak izleyicinin kafasını karıştırmamak için Commodus Maximus’un canını bağışlarken “başparmak havaya” işaretini kullanmak zorunda hissetti.
