Ankara Ulus Meydanı’nda bulunan I. Türkiye Büyük Millet Meclisi binasının inşası, 1915 yılında başladı. Başlangıçta İttihat ve Terakki Cemiyeti kulüp binası olarak tasarlanan bu yapı, evkaf mimarı Salim Bey tarafından planlandı ve inşaat sürecinde kolordunun askeri mimarı Hasip Bey nezaret etti.
Bu iki katlı Türk mimari tarzındaki bina, en dikkat çekici özelliği olarak Ankara taşı (ANDEZİT) ile inşa edilmiştir. Meclis, 23 Nisan 1920 tarihinde bu binada toplanma kararı aldığında, henüz tamamlanmamış olan bina, milli bir heyecanın ürünü olarak milletin katkılarıyla tamamlandı.
23 Nisan 1920 ile 15 Ekim 1924 tarihleri arasında I. Türkiye Büyük Millet Meclisi binası olarak kullanılan yapı, daha sonraki dönemlerde farklı amaçlarla kullanılmıştır. 1952 yılında Maarif Vekaletine devredilen bina, 1957 yılında müze olarak kullanılmak üzere çalışmalara başlanmıştır. Nihayet, 23 Nisan 1961 tarihinde “Türkiye Büyük Millet Meclisi Müzesi” olarak halkın ziyaretine açılmıştır.
Atatürk‘ün doğumunun 100. yılını kutlama programı kapsamında, 1981 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü tarafından restorasyon ve teşhir-tanzim çalışmaları sonucunda bina, 23 Nisan 1981 tarihinde “Kurtuluş Savaşı Müzesi” adıyla yeniden ziyarete açılmıştır.
Bu önemli tarihleri yansıtan tarihi yapı, Türkiye’nin bağımsızlık mücadelesinin ve Atatürk’ün mirasının bir parçası olarak hala ziyaretçilere açıktır.
I. Türkiye Büyük Millet Meclisinin Açılışı
23 Nisan 1920’de, binlerce kişi Meclis’in açılışını beklemek üzere büyük bir kalabalıkla Meclis etrafında toplandı. Törenlerin ardından, Meclis 115 temsilci ile ilk toplantısını gerçekleştirdi. Meclis’in ilk açılış konuşmasını ise Meclis Başkanlığı’na seçilen en yaşlı üye olan Sinop Mebusu Şerif Bey gerçekleştirdi.
“Saygıdeğer hazır bulunanlar;
Hilafet ve hükümet merkezinin geçici kaydıyla yabancı kuvvetler tarafından işgal edildiği, bağımsızlığın her bakımdan kısıtlandığı bilinmektedir. Bu vaziyette baş eğmek, milletimizin kendisine teklif edilen yabancı esaretini kabul etmesi demektir. Ancak tam bağımsızlık ile yaşamak kararlılığında olan ezelden beri hür ve bağımsız yaşayan milletimiz bu esaretini kesin ve kararlı bir biçimde reddetmiş ve derhal vekillerini toplamaya başlayarak yüce Meclisini vücuda getirmiştir. Bu yüce Meclisin reisi sıfatıyla ve Allah’ın yardımıyla milletimizin iç ve dış tam bağımsızlığı dahilinde, geleceğini bizzat düzenleyerek ve bütün dünyaya ilan ederek Millet Meclisini açıyorum.”
Açılış konuşmasının ardından Ankara milletvekili Mustafa Kemal, Meclisin üyelerinin seçilme şekli hakkında aşağıdaki açıklamayı yapmıştır:
“Yüce Meclisiniz bildiğiniz gibi olağanüstü yetkilere sahip olarak yeniden seçilmiş saygıdeğer milletvekilleriyle, taarruz ve işgale uğramış saltanat merkezinden canlarını kurtararak buraya gelen saygıdeğer milletvekillerinden oluşmuştur. Kaçıp gelebilecek milletvekilleriyle birlikte bir yüce Meclisin meydana getirilmesi ancak yeni uygulanan seçim tarzıyla söz konusu olmuştur. Bu anda Meclisiniz yasal olarak toplanmış bulunmaktadır.”
24 Nisan 1920 tarihinde, Türkiye’nin bağımsızlık mücadelesinin merkezi olan I. Meclis, ikinci toplantısını gerçekleştirdi ve Mustafa Kemal, oybirliğiyle Meclis Başkanlığı’na seçildi. Mustafa Kemal bu önemli toplantıda etkileyici bir konuşma yaparak, “Artık yüce Meclis’in üstünde hiçbir güç bulunmamalıdır” dedi ve Meclis’in kritik rolünü vurguladı.
Kurtuluş Savaşı, Gazi Mustafa Kemal’in liderliği ve 1. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin aldığı kararlarla başarıya ulaştı. Bu kararlar arasında 20 Ocak 1921’de ilk anayasanın kabulü, 12 Mart 1921’de İstiklal Marşı’nın kabulü, 1 Kasım 1922’de Saltanat’ın kaldırılması gibi önemli adımlar yer aldı.
Ayrıca, 24 Temmuz 1923’te Lozan Barış Antlaşması, 13 Ekim 1923’te Ankara’nın Türkiye Cumhuriyeti’nin başkenti ilan edilmesi ve 29 Ekim 1923’te Cumhuriyetin ilanı gibi tarihi kararlar da bu Meclis’te onaylandı.
Mustafa Kemal, bir konuşmasında, “Büyük Millet Meclisi, Türk Milletinin asırlar süren arayışlarının özü ve onun bizzat kendisini idare etmek şuurunun canlı bir timsalidir” ifadeleriyle Büyük Millet Meclisi’nin kritik rolünü vurguladı.
I. Türkiye Büyük Millet Meclis Binasının Bölümleri
Koridor
Koridorun sol tarafında, 1918 ile 1923 yılları arasındaki olaylar, tarih sırasına göre sıralanan yağlıboya tablolar, fotoğraflar, belgeler, çeşitli objeler, harp silahları ve araç gereçlerinin modelleri ile anlatılmaktadır. Koridorun sağ tarafında ve odalarda ise Meclis’in ilk ve ikinci dönem milletvekilleri ile ilişkilendirilen fotoğraflar, yağlı boya tablolar, belgeler, hatıra eşyaları ve bazı objeler sergilenmektedir.
Riyaset Divanı-Bakanlar Kurulu Odası
Girişteki ilk oda, koridorun solundadır ve tarihî öneme sahiptir. Bu oda, icra vekilleri heyeti odası olarak kullanıldığı gibi Riyaset Divanı odası olarak da hizmet vermiştir. Oda, Sivas Kongresi’nde kullanılan başkanlık masası ile odanın ortasında uzanan uzun bir masa ve sandalyelerle donatılmıştır. Ayrıca, odanın duvarlarında, Cumhuriyet’in ilanından sonraki ilk Bakanlar Kurulu üyelerinin fotoğrafları bulunmaktadır. Odanın orijinal dekorasyonu titizlikle korunmuş ve ziyaretçilere sunulmuştur.
Encümen Odası (Komisyon Odası)
Koridorun sol tarafında bulunan ikinci oda, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde çeşitli konuların komisyonlar tarafından incelendiği önemli bir odadır. Bu odada, Mondros Mütarekesi’nden başlayarak Mustafa Kemal’in Samsun’a çıkışı, Amasya Tamimi, Erzurum ve Sivas Kongreleri ve Misak-ı Milli belgeleri, fotoğrafları ve bazı tarihi objeler ile anlatılmaktadır. Bu odada sergilenen en önemli eser, Erzurum Kongresi’nde kullanılan özel bir mühürdür.
Dinlenme Odası
Koridorun sol tarafındaki üçüncü oda, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin kulis odası olarak kullanılmış bir odadır. Bu odada, Mustafa Kemal’in Ankara’ya gelişini tasvir eden bir yağlı boya tablo bulunmaktadır. Aynı zamanda, Meclis’in açılışı, Sevr ve Lozan anlaşmalarına göre Türkiye’nin durumu, 1. ve 2. İnönü muharebeleri gibi önemli tarihî olaylar, fotoğraflar, belgeler ve haritalarla ayrıntılı bir şekilde sunulmaktadır.
Bu odada ayrıca Kurtuluş Savaşı sırasında kullanılan telefon santralı, bazı harp araç ve gereçleri ve Gümrü Antlaşması sırasında Kazım Karabekir Paşa’ya hediye edilen gümüş yemek takımı gibi önemli objeler sergilenmektedir.
Şer’iye Encümeni Odası
Koridorun sol tarafındaki dördüncü oda, yasa tekliflerinin anayasaya uygunluğunun görüşüldüğü önemli bir odadır. Bu odada, Kurtuluş Savaşı’nın kritik bir aşaması olan Büyük Taarruz, fotoğraflar, belgeler ve haritalarla ayrıntılı bir şekilde anlatılmaktadır. Ayrıca odada Misak-ı Milli’yi simgeleyen sembolleri taşıyan özel bir halı, istiklal madalyaları ve Gazi Mustafa Kemal ve arkadaşlarını Meclis balkonunda gösteren bir yağlı boya tablo sergilenmektedir.
İdare Odası
Koridorun solundaki beşinci oda, tarihî bir öneme sahip olan Meclis idare odası olarak kullanılmıştır. Bu özel odada Türk İstiklal Marşı, Kurtuluş Savaşı’na katılan önemli komutanların fotoğrafları, Mudanya Mütarekesi ve Lozan Barış Antlaşmaları ile ilgili belgeler, Ankara’nın başkent ilanı, Cumhuriyetin ilanı, Mustafa Kemal’in Cumhurbaşkanı olarak mecliste yaptığı konuşma ve Cumhurbaşkanı olarak çekilen fotoğrafı, Mustafa Kemal’e ait baston, mavzer mühürleri, Kurtuluş Savaşı’nda kullanılan dürbün, üniforma örnekleri ve 23 Nisan 1920’de meclis binasına asılan Recep Peker imzalı bayrak gibi önemli tarihî eserler sergilenmektedir. Ayrıca, Büyük Millet Meclisi’ne Hanımlar Esirgeme Derneği tarafından hediye edilen ve üzerinde yazılı örtü de bu odada sergilenmektedir.
2. İdare Odası
Koridorun sağ tarafında bulunan beşinci ve altıncı odalar, Meclisin idari odaları olarak hizmet vermiştir. Günümüzde altıncı oda, müzenin idare odası olarak kullanılmaktadır. Beşinci odada ise birinci ve ikinci dönem mebuslarına ait fotoğraflar, kişisel belgeler, TBMM tarafından mebuslara hediye edilen mavzerler, istiklal madalyaları, rozetler ve özel hatıra eşyaları ziyaretçilere sergilenmektedir.
Meclis Toplantı Salonu
Koridorun sağ tarafında bulunan büyük salon, toplantılar için ayrılmış bir mekandır. Bu tarihi salon, ilk haliyle korunarak ziyaretçilere sunulmaktadır. Salonun merkezinde, Başkanlık ve Divan üyeleri için özel bir kürsü bulunmaktadır. Kürsünün arkasında, “Hakimiyet Milletindir” yazısı, o dönemin önemli bir ilkesini vurgular.
Salonun düzenlemesi şu şekildedir: Bakanlar Kurulu üyeleri kürsünün karşısındaki sıralarda yer alırken, milletvekilleri yanlardaki sıralarda oturur. Sağ taraftaki balkon kordiplomatik kullanılırken, soldaki balkon dinleyicilere ayrılmıştır. Balkon altları ise yerli ve yabancı basın temsilcileri için ayrılmıştır.
Bu salon, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin 23 Nisan 1920 tarihinde toplandığı tarihi bir mekanı temsil eder. Kürsü, o dönemde Ankaralı bir marangoz tarafından özel olarak yapılarak meclise hediye edilmiştir. Sıralar, Ankara Öğretmen Okulu’nun uygulama sınıfından, iki petrol lambası ve sac sobalar çevresindeki kahvehanelerden, büro malzemeleri ise resmi dairelerden temin edilmiştir. Bu salon, millet egemenliğine dayanan Türkiye Cumhuriyeti’nin temellerinin atıldığı yer olarak büyük bir öneme sahiptir.
Mecsit
Müzenin girişinin sağ tarafındaki ilk oda, zarif bir tasarıma sahiptir. Bu odada, seccadeler ve Kuran rahleleri sergilenmektedir. Odanın sadeliği ziyaretçilere huzurlu bir atmosfer sunmaktadır.
Reis Odası (Meclis Başkanı Odası)
Müzenin sağ tarafındaki ikinci oda, Mustafa Kemal’in Meclis’teki çalışma odasıdır ve ilk hali korunarak teşhir edilmiştir. Bu odada sade bir tasarım hakimdir, ancak çok önemli kararların alındığı bir mekandır. Ayrıca, bu odada milli bayramlarda ara sıra sergilenen Cumhurbaşkanlığı mührü müzenin en dikkat çekici ve değerli eserlerindendir.
Alt Kat
Müzenin alt katı, günümüzde bir fotoğrafhane, eser depoları ve sergi salonu olarak işlev görmektedir.
I. Türkiye Büyük Millet Meclisi İle İlgili Videolar
