Evliya Çelebi Kimdir?

Tam adı: (Mehmet) Evliya Çelebi
Doğum tarihi: 25 Mart 1611
Doğum yeri: İstanbul / Osmanlı İmparatorluğu
Boyu:
Burcu: Koç
Ailesi:Derviş Mehmed Zıllî
Eşi:
Çocuk (ları):
Mesleği: Yazar, seyyah
Aktif Yılları: 1630-1682

Hakkında

Evliya Çelebi kimdir? Evliya Çelebi, 17. yüzyılın önde gelen gezginlerinden biridir. Elli yılı aşkın sürede Avrupa, Batı Asya ve Mısır topraklarını gezmiştir. 10 ciltten oluşan “Seyahatname” kitabının yazarıdır.

Evliya Çelebi, 5 Mart 1611 tarihinde İstanbul’da doğmuştur. Babası, Unkapanı’nda pirinç levhalar üzerine oyma işleyen bir sanatçı olan, Derviş Mehmet Zilli’dir. Evliya Çelebi adının hocası İmam Evliya Mehmed Efendi’nin verdiği bir lakap olduğu sanılmaktadır. Bazı kaynaklara göre asıl adı Mehmet’tir.

Evliya Çelebi, önce mahalle mektebine gitmiş, sonrasında Şeyhülislam Hamit Efendi Medresesi’ne girmiştir. Yedi sene medrese eğitimi almıştır. Babasından tezhip, hat ve nakış öğrenmiştir. Enderun musikişinaslarından Musahip Derviş Ömer Ağa’dan musiki öğrenmiştir. Kur’an, Arapça, güzel yazı, musiki, beden eğitimi ve yabancı dil dersleri de almıştır. Kur’an’ı ezberleyerek hafız olmuştur.

25 yaşındayken Ayasofya Camii’nde mukabele okuduğu sırada IV. Murad’ın ilgisini çekmiştir. O sırada silahtar olan akrabası Melek Ahmed Paşa, Ruznâmeci İbrahim Efendi ve Hattat Hasan Paşa’nın yardımıyla Osmanlı sarayına alınmıştır. Musahipler arasına katılan Çelebi, zekâsı ve güzel konuşması sayesinde padişahın teveccühünü kazanmıştır.

Evliya Çelebi, bir gün bir rüya görmüştür. Geziye başlamasına vesile olan bu rüyayı şöyle anlatmıştır: “İstanbul’da Yemiş İskelesi civarında Ahi Çelebi Camii’ndeydim. Hz. Muhammed’i ve dört sadık halifesi ve diğer ashabını gördüm. Hz. Muhammed’in yanına gidip şefaat dilemek istedim. ‘Şefaat ya Resulullah’ diyeceğime, ‘Seyahat ya Resulullah’ dedim.” Bu rüya ile Evliya Çelebi’nin  70 yaşına kadar sürecek seyahati başlamıştır.

Evliya Çelebi, ilk gezisini İstanbul ve çevresine yapmıştır. 1640 yılının başlarında babasından habersizce Bursa’ya doğru yola çıkmıştır. Bursa seyahati 35 gün sürmüştür. Dönüşünde oğlunun gezme arzusunu anlayan babası, Çelebi’yi dönemin önemli şeyhlerinden Abdü’l-ahat Nûri Efendi’ye götürmüştür. Şeyhlere el öptürerek hayır dualarını istemiştir.

Evliya Çelebi, ikinci seyahatini Temmuz 1640’ta İzmit’e yapmıştır. Ardından 1630’dan 1681’e kadar Osmanlı İmparatorluğu sınırları içerisinde yer alan hemen hemen bütün yerler dâhil olmak üzere gezmiştir. Hicaz, Mısır, Sudan, Habeşistan, Dağıstan gibi ülkelere de geziye çıkmıştır.

Seyahatname

Evliya Çelebi, gezdiği yerlerde gördüklerini  (yöre insanlarının yaşam biçimi) ve yaşadıklarını yalın ve duru bir anlatımla yazıya dökmüştür. Olayları renklendirmek amacıyla fantastik unsurlar da eklemiştir. Evliya Çelebi’nin 10 ciltlik Seyahatnamesi, araştırmacılar için değerli bir kaynak olmuştur. Türk kültür tarihi ve gezi edebiyatında önemli bir yeri olan Seyahatname’de yer alan yerler ve seyahat tarihi şöyledir:

1. 1630 – İstanbul ve çevresi
2. 1640 – Anadolu, Kafkaslar, Girit ve Azerbaycan
3. 1640 – Suriye, Filistin, Ermenistan ve Rumeli
4. 1655 – Doğu Anadolu, Irak, ve İran
5. 1656 – Rusya ve Balkanlar
6. 1663 – 1664 – Macaristan’da askeri seferler
7. 1664 – Avusturya, Kırım, ve ikinci kez Kafkaslar
8. 1667 – 1670 – Yunanistan ve ikinci kez Kırım ve ikinci kez Rumeli
9. 1671 – Hac için Hicaz, Mekke ve Medine
10. 1672 – Mısır ve Sudan

Bazı kaynaklara göre Evliya Çelebi’nin 1682’de Mısır’dan dönerken öldüğü sanılmaktadır. Bazı kaynaklar ise eserde geçen isimler ve olaylara göre, Evliya Çelebi’nin 1687’nin son günlerinden önce ölmemiş olduğunu belirtmiştir.

Videoları

Fotoğrafları