Cumhuriyet Rejimi Nedir?
Cumhuriyet, hükümetin veya devlet başkanının belirli bir süre için halk tarafından seçildiği ve belirli yetkilere sahip olduğu bir hükümet şeklidir. Egemenliğin belirli bir bireye veya aileye ait olduğu monarşi ve oligarşi kavramlarının tam tersidir.
Cumhuriyet kavramı genellikle temsili demokrasinin uygulanmasını ifade eder. Bazı durumlarda federasyona cumhuriyet de denir. Bu duruma örnek vermek gerekirse, Federal Almanya Cumhuriyeti’nde, Federal hükümet başkanlık sistemini tercih ediyor. Ancak bu mutlak bir kural değildir. Başkanlık sistemi tek başına ele alındığında cumhuriyet genel olarak iki türe ayrılmaktadır.
Etkin Cumhurbaşkanlığı (Yarı Başkanlık): Başkanın yetkileri geniş olup başbakan üzerinde kesinlikle bağlayıcılığı ile bilinir. Kesin bir kural olmasa da genellikle halk tarafından seçilen kişi başa geçer.
Sembolik Cumhurbaşkanlığı: Milleti ve ülkeyi temsil eden seçilmiş bir kişinin devletin başında bulunması olarak bilinir. Sadece temsil yetkisi olan kişinin, kesin bir kurala dayanmadan çoğu zaman meclis tarafından seçildiği de olur. İdare görevi ve sorumluluğu bulunmamaktadır. Tüm yetkililer başbakan olarak bilinir.
Cumhuriyet Rejiminin Tarihi Kökeni
“Cumhuriyet” kelimesi Arapça kökenli olup 18. yüzyıldan kalma bir Osmanlı Türkçesi adıdır. Arapça cumhur kökü “topluluk oluşturmak için bir araya gelmek”, bu kökten türetilen kelimeler ise “topluluk, toplum, halk” anlamına gelir. “Topluma ait, halka ait” anlamına gelen “Cumhuriyet” kelimesi, “cumhūr” kelimesine ait anlamına gelen Arapça “iye” son ekinden gelmektedir.
18. yüzyıl Avrupa’sında monarşiyle yönetilmeyen Hollanda, İsviçre ve Fransa gibi ülkeleri anlatan Latince respublica ve Fransızca république sözcüklerinin Türkçe çevirisi olarak kabul edilmiştir.
Latince res publica klasik kullanımda “kamu” anlamına gelir. Topluluğa onu birleştirerek bir halk olarak kimliğini veren kamusal bir nesne anlamına gelir. Bu devlet tipi, devlet başkanının halk tarafından seçildiği ve halkın iradesiyle meşrulaştırıldığı bir devlet biçimi anlamında monarşiye karşı kullanılmaktadır.
Osmanlı İmparatorluğu’nda cumhuriyet fikri ilk olarak 1870’lerde genç Osmanlı İmparatorluğu ve Mithat Paşa tarafından tartışılmıştır. Fakat bu fikir kamuoyunda savunulmamıştır.
Cumhuriyet Rejimi Ne Zaman Kurulmuştur?
”Türkiye Devleti’nin hükümet şekli cumhuriyettir.” hükmünün yer aldığı tasarı TBMM’de yapılan konuşmalardan sonra cumhuriyetin ilanı kabul edildi. ”Yaşasın cumhuriyet!” sesleri ve yükselen alkış sesleriyle cumhuriyet 29 Ekim 1923 tarihinde ilan edilmiştir.
Sonrasında cumhurbaşkanlığı seçimine gidilmiştir. Kurtuluş Savaşı’nın ardından TBMM tarafından 29 Ekim 1923 günü Cumhuriyet ilan edilmiştir. Mustafa Kemal Atatürk oy birliğiyle ilk Cumhurbaşkanı seçilmiştir. 30 Ekim 1923 tarihinde ise İsmet İnönü tarafından Cumhuriyet’in ilk hükümeti kurulmuştur.
Cumhuriyet Rejiminin Özellikleri Neler?
Halk Egemenliği: Türkiye Cumhuriyeti, egemenliğin kayıtsız şartsız millete ait olduğunu kabul eder. Devlet, milletin iradesiyle şekillenir ve millet adına hareket eder.
Laiklik İlkesi: Türkiye, dini ve devlet işlerini ayrı tutar. Bu, devletin herhangi bir dini inancı benimsemediği, dini grupları eşit şekilde muamele ettiği anlamına gelir.
Demokratik Sistem: Türkiye, temsilî demokrasiye dayalıdır. Bu, vatandaşların seçimler yoluyla temsilcilerini seçmesini ve bu temsilciler aracılığıyla yönetilmesini sağlar.
Hukukun Üstünlüğü: Türkiye’de hukuk devleti ilkesi benimsenmiştir. Bu, herkesin yasa önünde eşit olduğu, yargının bağımsız olduğu ve hukukun üstün olduğu anlamına gelir.
İnsan Hakları ve Temel Özgürlükler: Türkiye, temel insan haklarına saygı duyar ve bu hakları korur. Bu haklar arasında yaşam hakkı, özgürlük ve güvenlik hakkı, ifade özgürlüğü gibi temel haklar yer alır.
Sosyal Devlet İlkesi: Türkiye, sosyal adaleti ve eşitliği sağlama amacıyla sosyal devlet ilkesini benimser. Bu, devletin sosyal yardımlar, eğitim, sağlık gibi alanlarda aktif rol almasını içerir.
Milliyetçilik: Türk milletinin egemenliğine, bağımsızlığına ve ülkenin bütünlüğüne vurgu yapar.
Devletin Uniter Karakteri: Türkiye, farklı etnik, dini ve kültürel gruplara sahip bir ülkedir. Cumhuriyet, bu farklılıkları bir arada yaşatma ve bir ulus olarak birleştirme amacını taşır.
Vatandaşlık Kavramı: Türkiye Cumhuriyeti, vatandaşlık bağına dayanır. Burada önemli olan, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmanın, her türlü ayrımcılığın önünde olduğudur.
Kuvvetler Ayrılığı: Yürütme, yasama ve yargı organları arasında denge ve denetim ilkesi vardır. Bu, her bir organın belirli görevlerini bağımsız bir şekilde yerine getirmesini amaçlar.
Cumhuriyet Rejimi İle İlgili Videolar
