Dünyanın Varlık Amacı
Dünyanın ölçüm amaçlı olduğu kesin olup, günümüze dek oluşan en eski ölçüm sistemi, MÖ 2500’e tarihlenen İndus Vadisi Uygarlığı’na ait, standart taşlardan oluşan bir ağırlık setidir. Belki de bu setin uzunluk, alan veya hacim yerine ağırlığa yönelik olmasına şaşmamalıyız çünkü gıda ve altın ile gümüş gibi değerli maden alım satımında, tüm ölçülerin içinde en önemlisi ağırlıktır.
Tacirlerin Çuval Birimi
Belki bize hayli tanıdık gelen ağırlıklar ve ölçüler sözünün, veya adalette terazinin böylesine önemli rol oynamasının ardında da yine aynı şey yatıyordur. Antik çağlara ait en önemli öykülerden biri de ağırlık ölçümü üzerinedir. (Arşimet’in “Evreka!” diye bağırması). Metrik sistem öncesinde dünyada Sümer şekel’inden ve talent’inden, Yunan mina’sına ve Roma libra’sına, günümüz ABD’sinin paund ve onsuna ve hatta eczacı tartısından mücevheratçı karatına dek binbir çeşit ağırlık kullanılırdı.
Cenevre’de Seyahat Eden Tacirler
İlginç örneklerden biri de 15. ve 16. yüzyıllarda, Cenevre’de seyahat eden tacirlerin vergisini belirlemede kullanılan “çuval” birimiydi. O dönemde eşyalar ikili çuvallar biçiminde, yük kartlarının sırtında taşınırdı. Değerlendirme ağırlıktan çok çuval sayısına bağlı olduğunda elbette tacirler tarafından suistimale açık bir durum söz konusuydu.
Tacir çuvalları ağır eşyalarla tıka basa doldurup, yarısı boş çuvallarla aynı parayı ödeyebiliyordu. Ama bu noktada, çuval için standart ağırlık belirlemeye yarayan bir dengeleme mekanizması devreye giriyordu. “Ne de olsa katırın çok az ya da çok fazla yüklü olmaması tacirin çıkarı için de önemliydi çünkü kendisini Alp geçitlerinden birinde, malı mülkü kayalara saçılmış, hayvanı devrilmiş halde bulabilirdi” diyor Witold Kula Measures and Men’inde (Ölçüler ve İnsan).
Standart Ağırlık Belirleme
Resmi “standart ağırlık belirleme” yöntemleri (toplumsal denetim, yetkililerin ve din görevlilerinin gözetimi) diğer ölçüler için de geçerliydi. Toplumsal denetim, standartların belediye binasında ya da pazar yerinde sergilenmesi şeklinde gerçekleşebiliyordu. Böylece çıkan tartışmaları yatıştırmak için ölçülere kolayca ulaşılabiliyordu. Milli ve yerel yetkililerin yönlendirmesi doğrultusunda uzunluk ve hacim standartlarına uygun taşlar kesiliyor veya silinmeyi, sahteciliği önlemek için çoğu zaman işlemeli metaller dövülüyordu.
O durumda bile ölçüler üzerine çıkan büyük kavgalarda söz konusu standartlar nüfuz sahibi kimseler tarafından yok edilebiliyordu. Nihai standartlar ise çoğu zaman Yahudi Tapınağı, Başkent Roma ya da Bizans Aya Sofya gibi kutsal yerlerde saklanıyordu. Bu yerlerin günümüzdeki karşılığı standart kilogramın saklandığı Paris yakınlarındaki Sevr’de bulunan Uluslararası Ağırlık ve Ölçüler Bürosu İngiltere’deki Ulusal Fizik Laboratuvarı gibi yerlerdir.
