Metrik Sistem Nedir, Ne İşe Yarar?

Standart uzunluk

Fransız Devrimi’nden sonraki bir buçuk yüzyıl boyunca, 1960’ta  Systéme International (SI) geliştirilmesine dek, metre Paris yakınındaki Sevr’de bulunan Uluslararası Ağırlık ve Ölçüler Bürosu’nun mahzeninde saklanan bir metal çubuğun uzunluğu ile tanımlanıyordu.

Bu çubuğun kopyaları diğer ülkelerdeki ulusal standartlar enstitülerine dağıtılmıştı. 1889’da yoğun bir platin-iridyum karışımından yeni bir prototip çubuk üretildi.

Çubuğun uygun şekilde desteklendiğinde çökme ve yamulmasını engelleyecek X benzeri çapraz bir biçimi vardı. İki uçtaki cilalı yüzeylerde ince yatay ağlar, yani mikrometre ile görsel ayarların gerçekleştirilebilmesi için yapılmış çizgiler vardı. Metalin 0-20°C arasındaki ısılarda genleşmesini gözlemlemek üzere ise daha kalın dikey çizgiler yer alıyordu. Standart uzunluk daima 0°C’de ölçülüyordu.

Değişme Bir Standart Elde Edilebilir Mi?

Bu tür çubuğun dezavantajları hayli açıktı ve 20. yüzyılın ilk yarısı boyunca bilimciler metrenin uzunluğunu ışığın dalga boyu üzerinden yeniden tanımlayacak teknikler geliştirebilmek için çeşitli girişimlerde bulundular. Böylece doğru ekipmanla herhangi bir laboratuvarda ölçülebilecek,  değişmez bir standart elde edilmiş olacaktı.

1960’ta metre kriptonun bir tayf çizgisi üzerinden yeniden tanımlandı. Ardından 1983’te mevcut tanım, ışık hızı temel alınarak adapte edildi. Metre artık ışığın boşlukta 1/299,792,58 saniyede aldığı yolun uzunluğu biçiminde tanımlanıyor.

Fransa’dan sonra metrik sisteme geçen ülkeler, bu ülkenin doğrudan hakimiyetine girmiş komşularıydı. İşin ilginç yanı, metrik sistemin Napolyon’un 1815’teki düşüşünden sonra bile Alçak Ülkeler’de kullanılmaya devam edilmesiydi. Fransa’da 1840’a dek süren eski ve yeni ölçülerin ortak kullanımı sürecinde, Lüksemburg, Hollanda ve Belçika yalnızca metrik sistemi kullandı.

Ülkelerin Metrik sisteme Geçiş Tarihleri

İspanya metrik sisteme 1850’ler ve 60’larda geçti. Almanya ve İtalya izledi. Portekiz, Norveç, İsveç, Avusturya-Macaristan ve Finlandiya da çok geçmeden aynı yolu izledi. 1900’lere gelindiğinde Avrupa ülkelerinin yarıdan fazlası metrik sisteme geçmişti.

Kolonyal imparatorluklar beklenen rollerini oynadılar. İspanya’nın (en azından resmi olarak) metrik sisteme geçişi, onun Güney Amerika kolonilerinin de geçişi anlamına geliyordu. Fransa’nın metrik sisteme geçişiyle birlikte ise Cezayir ve Tunus da sistemi benimsedi. Öte yandan Britanya’nın sisteme geçmemesi Avustralya, Kanada ve Hindistan’ın metrik sisteme geçişini 20. yüzyılın ikinci yarısına dek erteledi.

Metrik sisteme ilk geçen Asya ülkeleri 1918’te Moğolistan, 1920’lerde ise Afganistan ile Kamboçya oldu. Japonya’da sisteme karşı genel bir muhalefet vardı ve geçiş 1950’lere dek ertelendi. Çin’de sisteme geçiş 1959’u, Komünist Devrim’in on yıl sonrasını bekledi. Tıpkı Rus Devrimi’nden sonra, 1924’te metrik sisteme geçen Rusya gibi. Bu ülkede de siyasi ayaklanma metrik siteme geçişi tetikledi.