D’Hondt sistemi, federal eyaletlerde veya parti listelerine oranlı temsil sistemlerinde, parlamentoya temsilci/milletvekili sayısını belirlemek için kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntemin geliştirilmesinin ana nedenlerinden biri, milletvekili sayısının kesirli sayılara yol açarak doğrudan oy oranlarına göre dağıtılmasının imkânsız olmasıdır.
Ayrıca bu yöntem, aşırı uç partilerin mecliste istikrarsızlık yaratmasının önüne geçmek ve büyük partileri ile koalisyonları teşvik ederek yasama organında işlerliği sağlamak amacına hizmet etmektedir. Tabii ki, D’Hondt sistemi gibi her seçim yönteminde olduğu gibi, bu sistemin de avantaj ve dezavantajları vardır. Bu yazıda sizlerle birlikte seçimlerde kullanılan bu sistemi ele alacağız.
D’Hondt Sistemi, “en büyük bölen” yöntemini kullanarak parlamento temsilci/milletvekili sayısını belirleyen bir algoritmadır. Bu yöntem, “en yüksek ortalama yöntemleri” adı verilen bir algoritma sınıfının altında yer almaktadır. Partilerin oy sayısı belli bir orana bölünerek milletvekili dağıtımı yapılır.
Bu sistem, Belçikalı matematikçi Victor D’Hondt tarafından 1878 yılında geliştirilmiş olup ismini de buradan almıştır. Fakat gerçekte, 1792 yılında Amerikan başkanlarından Thomas Jefferson tarafından ilk defa tarif edilen benzer bir algoritma bulunmaktadır. Bu sebeple bu yöntem bazen “Jefferson Yöntemi” olarak da adlandırılmaktadır.
D’Hondt Sistemi Örneği
D’Hondt sisteminin anlaşılması için en kolay yol, algoritmayı adım adım bir örnek üzerinden incelemektir. Bu bölümde, bu işlemin nasıl yapıldığına dair bir örnek vereceğiz. Ancak, eğer bu örnek yeterli gelmezse, yazının sonunda daha kapsamlı iki örnek daha bulabilirsiniz. Bu örneklerde koalisyonların da dahil olduğunun altını çizmek isterim.
İlk olarak, toplam 89.000 oyun kullanılacağı İstanbul’da, 5 milletvekili sandalyesinin dağıtılacağını varsayalım. Bu şehirde yani İstanbul’da 3 parti seçime girdiğini ve şu oyları aldığını düşünelim;
- A Partisi: 50.000 oy
- B Partisi: 30.000 oy
- C Partisi: 9.000 oy
Bu sistem yerine oylarla koltuk sayısı direkt olarak orantılanacak olsaydı, partilerin sandalye sayısı aşağıdaki gibi olacaktı;
- A Partisi 2.80 sandalye sahibi olurdu.
- B Partisi 1.69 sandalye sahibi olurdu.
- C Partisi 0.51 sandalye sahibi olurdu.
Yukarıda da gözlemlediğiniz üzere virgüllü sayılar, adil bir dağılımın elde edilmesinin önüne geçiyor. Çünkü yuvarlama işlemi ile A Partisi’ne 3, B Partisi’ne 2 ve C Partisi’ne 1 sandalye verilmesi gerekiyor. Bu da toplamda 6 milletvekili seçmek demek. Fakat seçilmesi gereken 5 milletvekili olması gerek. Bu şekilde hesap yapmak milletvekili sayısının adil bir şekilde dağıtılmasını imkânsız hale getirebilir. Benzer şekilde, C Partisi’ne hiç sandalye vermemek veya A Partisi’nden 1 sandalye almak, tutarsızlıklara ve keyfi tercihlere yol açabilir. Bu sorunu çözmek için ise D’Hondt sistemi gibi sistemler kullanılmaktadır.
D’Hondt sistemi Nasıl Uygulanır?
D’Hondt sistemi, şu şekilde uygulanır; Öncelikle en çok oy alan parti belirlenir ve o partiye 1 milletvekili verilir. Daha sonra, o parti tarafından alınan toplam oy sayısı, o anda sahip oldukları milletvekili sayısına 1 eklenerek bölünür. Bu işlem, o ilde dağıtılacak tüm milletvekili sandalyeleri belirlenene kadar devam eder.
İterasyon 1:
- A Partisi 50 Bin oy ile en oyu alan partidir.
- İlk olarak A Partisi’ne 1 milletvekili verdik.
- Şu aşamada artık en çok oyu aldığı için A Partisi’nin 1 tane milletvekili var. Partinin aldığı toplam oy sayısı olan 50.000’i verdiğimiz milletvekili sayısının 1 fazlasına, yani 2’ye bölüyoruz: Bu sonuca göre 25.000 oy kalıyor.
Son durum şöyle ilerleyecektir;
Ara Sonuç 1:
- A Partisi: 25.000 oy + 1 milletvekili
- B Partisi: 30.000 oy + 0 milletvekili
- C Partisi: 9.000 oy + 0 milletvekili
İstanbul’da dağıtılması gereken 5 milletvekilinden 4’ü halen boşta. Onların da dağıtılması gerek.
Artık ikinci aşamaya geçerek aynı işlemi tekrardan yapmamız gerek. Yukarıda da gördüğünüz gibi artık en çok oy sahip olan parti B Partisi.
İterasyon 2:
- Bu aşamada B Partisi 30 Bin oy ile en oyu alan parti konumunda.
- İlk olarak yukarıda yaptığımız gibi B Partisi’ne 1 milletvekili veriyoruz.
- Şu aşamada artık en çok oyu aldığı için A Partisi’nin 1 tane milletvekili B partisinin de 1 milletvekili var. Partinin aldığı toplam oy sayısı olan 30.000’i verdiğimiz milletvekili sayısının 1 fazlasına, yani 2’ye bölüyoruz: Bu sonuca göre B partisinin 15.000 oyu kalıyor.
Son durum şöyle ilerleyecektir;
Ara Sonuç 2:
- A Partisi: 25.000 oy + 1 milletvekili
- B Partisi: 15.000 oy + 1 milletvekili
- C Partisi: 9.000 oy + 0 milletvekili
Şu aşamada 2 milletvekilinin dağıtık. Kaldı 3 milletvekili
Bu sistemi bu şekilde uyguladığınız zaman 5. İterasyona kadar gittiğinizi görebilirsiniz. 5. İterasyonda sonuç şu şekilde oluyor.
5. aşama sonrasında nihai sonuç:
- A Partisi: 12.500 oy + 3 milletvekili
- B Partisi: 15.000 oy + 2 milletvekili
- C Partisi: 9.000 oy + 0 milletvekili
Nihai sonuçta da gördüğünüz gibi A Partisi 3, B partisi ise 2 milletvekili sahibi oluyor. C partisi ise hiç milletvekili alamıyor.
D’Hondt Sistemi İle İlgili Videolar
