Ön seçim, bir siyasi partinin milletvekili, belediye başkanı ya da başka bir pozisyon için adaylarını belirlerken kendi üyelerine ya da seçmenlere söz hakkı tanıdığı bir oylama süreci. Yani parti yönetimi oturup “Şu kişi adayımız olsun” demek yerine, işi tabana bırakıyor. “Siz kimi istiyorsanız o aday olsun” diyorlar bir nevi. Bu yüzden “parti içi demokrasi” diye de anılıyor.
Benim yaşım yetmiyor ama araştırmalarıma göre Türkiye’de eskiden daha sık uygulanırmış bu yöntem. Günümüzde ise bazı partiler bunu tercih etse de çoğu merkezi atamaya yönelmiş durumda. Dünyada ise özellikle Amerika’da ön seçimler (primaries olarak biliniyor) çok popüler. Orada resmen bir şölen havasında geçiyor bu süreç. Özetle, ön seçim demek, partinin “Halk ne der?” sorusuna kulak vermesi demek diyebiliriz.
Ön Seçim Neden Yapılır?
Şimdi diyeceksiniz ki, “Partiler neden uğraşsın ki böyle bir şeyle?” Haklı bir soru. Aslında birkaç önemli sebebi var;
- Tabanın Sesi Duyulsun Diye: Parti yönetimi her zaman her şeyi bilmez, değil mi? Ön seçimle üyeler ya da seçmenler devreye giriyor, Aday adayları önceden belli oluyor. Seçmen de “Bizim adayımız bu olsun” diyor.
- Halkın Güvenini Kazanmak İçin: Düşünsenize, bir aday var ve bunu siz seçmişsiniz. Doğal olarak o adaya daha çok sahip çıkarsınız. Partiler de bunu bildiği için ön seçimi bir güven köprüsü gibi kullanıyor.
- En İyisini Bulmak İçin: Birden fazla adayın olduğu bir seçimde herkes kazanabilecek bir aday görmek ister. Ön seçimle en çok destek alan, yani kazanma şansı yüksek isimler öne çıkar. Böylece genel seçimde eli güçlü olur.
- Şeffaf Olsun Diye: Parti lideri birini işaret ettiğinde bazen “Niye o?” diye sorarız ya, işte bu tarz önden yapılan bir seçim bu şüpheleri azaltıyor. Her şey göz önünde oluyor, kimin ne kadar desteği var belli.
İlginizi çekebilir: Olağanüstü Kurultay Nedir? Neden ve Nasıl Toplanır??
Kısacası, bu seçim türü hem parti içinde hem de dışarıda “Biz halka değer veriyoruz” mesajı vermek için en güzel ve en etkili yol. Tabii her parti bunu yapmıyor, bazıları “Zaman kaybı” deyip geçiyor.
Ön Seçim Nasıl Yapılır?
Gelelim işin mutfağına. Ön seçim nasıl oluyor, kimler katılıyor, süreç nasıl işliyor? Her parti kendi kurallarını koyuyor ama genelde şu adımlar takip ediliyor:
- Adaylar Ortaya Çıkıyor: Önce aday olmak isteyenler kendini belli ediyor. Partiye başvuruyorlar, “Ben adayım” diyorlar. Genelde parti üyesi olmaları ya da belli şartları taşımaları gerekiyor. Adaylıkları kabul edilirse ön seçim için “aday”, ana seçim için ise “aday adayı” oluyorlar.
- Kimler Oy Verecek, Karar Veriliyor: Burada iki yol var. Bazı partiler sadece üyelerine soruyor. Buna “kapalı ön seçim” diyorlar. Bazıları ise herkese açıyor, yani tüm seçmenler oy verebiliyor, bu da “açık ön seçim”. Parti hangisini seçeceğine kendi karar veriyor.
- Kampanya Başlıyor: Adaylar boş durmuyor tabii. Gidip kendini tanıtıyor, toplantılar yapıyor, broşürler dağıtıyor. Sosyal medya da artık bayağı etkili bu aşamada.
- Oylar Kullanılıyor: Gün geliyor, sandıklar kuruluyor ya da bazen elektronik oylama yapılıyor. Herkes oyunu veriyor, sonra sayım başlıyor. En çok oy alan kazanıyor.
- Sonuçlar Açıklanıyor: Oylar sayıldıktan sonra parti çıkıp “Adayımız bu” diyor. Artık genel seçime hazırlık zamanı!
Türkiye’de bu süreç geçmişte bayağı hareketliydi. CHP’nin 70’lerde, 80’lerde yaptığı ön seçimler mesela, epey ses getirirdi. Hatta CHP, 23 Mart 2025 günü Cumhurbaşkanı adayı belirlenmesi için vatandaşlara önseçime katılma çağrısı yaptı. Amerika’da ise iş başka bir boyutta; aylarca sürüyor, televizyonlar canlı yayın yapıyor. Her yerde farklı bir tat, ama amaç aynı: halkın katılımını artırmak.
İlgili Videolar
Kaynak: 1
