Nobel ödülü, ünlü kimyager ve dinamitin mucidi Alfred Nobel onuruna her yıl servetinin faizi kullanılarak verilen ve dünyanın en prestijli ödülü olarak kabul edilen ödüldür. Nobel, Alfred Nobel’in 1895 tarhli vasiyeti üzerine fizik, kimya, edebiyat, barış, fizyoloji veya tıp alanlarında olmak üzere bu alanlara katkıda bulunanlara verilen seçkin bir ödüldür. Ünlü yazarımız Orhan Pamuk ve ünlü profesör Aziz Sancar da bu ödülü alanlar arasındadır.
Nobel ödülünün tarihini anlatabilmek için öncelikle Alfred Bernard Nobel’den bahsetmek gerekli.
1833 doğumlu olan İsveçli kimyager ve mucit Alfred B. Nobel dinamitin mucididir. Patentini aldığı bu icadı sayesinde birçok patlayıcı ve silah şirketi kurulmuş, birçok ülkenin patlayıcı ihtiyacı karşılanmış ve sonunda kendisi de devasa bir servetin sahibi olmuştur. Ancak bu buluşunun insanlık için kötüye kullanılmasının ardından adının ölüm taciri olarak anılmaya başlanması ve insanları öldürerek zengin oldu söylemleri nedeniyle hayatının son yıllarını büyük acılar içinde geçirdi.
Aslında barış yanlısı olan Nobel, buluşunun ölümcül bir silaha dönüşmesinden duyduğu bu üzüntü sebebiyle 27 Kasım 1895 tarihinde yazdığı vasiyeti aracılığı ile servetinin insanlığa hizmet edenlere dağıtılmasını istemiştir. Vasiyetinin üzerinden yaklaşık 1 yıl geçtikten sonra 10 Aralık 1986 tarihinde beyin kanaması geçirerek hayatını kaybetmiştir. Vasiyeti 30 Aralık 1896 tarihinde açıldı ve ölümünden 5 yıl sonra ise Nobel ödülleri verilmeye başlanmıştır.
Nobel ödülü, her yıl fizik, kimya, edebiyat, barış, fizyoloji veya tıp alanlarında bir önceki yıl insanlığa en çok katkı sağlamış, uluslar arası düzeyde başarı elde etmiş kurum ve kişilere verilir. Ekonomi alanı ise daha sonradan 1968’de İsveç Merkez Bankası tarafından eklenmiş ve ilk kez 1969’da verilmiştir.
Ödüllerin verileceği isimleri seçen farklı kurumlar ve komiteler vardır. Her kurum kendi dalındaki adaylar arasından değerlendirme yapıp ödül sahiplerini belirlemektedir. İsveç Kraliyet Akademisi; fizik ve ekonomi dallarının adayları arasından ödülün verileceği kişiyi seçmektedir. İsveç Bilim Akademisi, kimya dalından ödül sahiplerini, Karolinska Enstitüsü, fizyoloji veya tıp alanındaki adaylar arasından bu ödüle layık görülenleri seçmektedir. Edebiyat dalındaki değerlendirmeler İsveç Akademisi tarafından yapılmakta, Norveç Nobel Komitesi ise, Nobel barış ödülü sahiplerini seçmektedir
Ödül, bir altın madalya, açıklamalı bir ödül belgesi ve Nobel vakfının belirleyeceği bir miktar paradan oluşur. Nobel madalyası, ortalama 175 gram ağırlığındadır. 18 ayar yeşil altın ile 24 ayar saf altından yapılmakta ve madalyanın maddi değeri 10 bin dolar civarındadır.
İlk Nobel ödülleri 1901 yılında verilmeye başlanmıştır. Aynı kişiye birden çok kez ödül verilebilmektedir. Nobel kimya ödülünü, Frederick Sanger iki kez kazanmıştır. Bunun yanında Marie Curie 1903’te fizik ve1911’de kimya Nobel ödülünü, Linus Carl Pauling ise 1954’te kimya, 1962’de ise Nobel barış ödülünü kazanmıştır.
Marie Curie aynı zamanda Nobel ödülü kazanan ilk kadındır. Nobel ödülü kazanan diğer kadın isimlere örnek verecek olursak; Bertha von Suttner Nobel Barış ödülünü alan ilk kadındır. Selma Lagerlöf Nobel Edebiyat ödülünü alan ilk kadın yazardır. Gabriela Mistral ise edebiyat dalında Nobel ödülüne layık görülen ilk latin Amerikalıdır.
Nobel ödülü kazanan Türklere değinecek olursak 1980 yılından bu yana 10 Türk Nobel’e aday gösterilmiştir. Bunların arasından 2 Türk Nobel ödülüne layık görülmüştür. İlk kez Nobel Ödülü kazanan Türk, ünlü yazarımız Orhan Pamuk’tur. Pamuk, 2006 yılında Nobel Edebiyat Ödülü’nü kazanmıştır.
Amerika’da yaşayan Türk Prof. Dr. Aziz Sancar ise Nobel kazanan ikinci Türk’tür. 2015 yılında Nobel Kimya Ödülü’ne layık görülen Sancar, hücrelerin hasar gören DNA’ları onardığını ve genetik bilgisini koruduğunu haritalandırdığı çalışmasıyla bu ödülü almaya hak kazanmıştır.
Nobel’e Türkiye’den aday gösterilen ancak ödüle layık görülmeyen isimler ise şunlardır: Edebiyat dalında; yazar Yaşar Kemal, kadın yazar Leyla Erbil, yazar İlhan Berk. Kimya ve fizik dallarında; Dr. Atakan Peker, Prof. Dr. Gökhan Hotamışlıgil, Doç. Dr. Bahri Karaçay, Prof. Dr. İlhan Akyıldız, Gazeteci-Yazar Can Dündar.
Son olarak Nobel ödülleri her yıl Ekim ayında açıklanmakta ve Stocholm’da, Alfred Nobel’in ölüm yıldönümü olan 10 Aralık tarihinde sahiplerine verilmektedir.
