Kelebek Etkisi Nedir? Nasıl Ortaya Çıkmıştır?
Kelebek etkisi denilince akla ilk gelen, oluşan küçük bir olayın etkisinin artarak büyük boyutlara ulaşması durumu olarak açıklanır. Örnek olarak Güney Amerika’da ki bir kelebeğin kanat çırpması Amerika’da kasırganın oluşmasına sebep olabilir.
Demek ki hava olayları gibi her şeyin net olarak bilinemeyeceği karmaşık sistemlerde öngörüde bulunmak oldukça zordur. Bu tarz karakteristik olaylarda değişkenler çok olduğu için karşılaşılacak problemler tahmin edilmesi güçtür.
Kelebek Etkisine tarihsel açıdan bakalım. İlk olarak 1952 yılında Ray Brudbury tarafından bir kelebeğin er ya da geç tarihsel vakalarda büyük bir etki yaratacağının fikri ortaya atılmıştır.
Zaman yolculuğu hakkında yazdığı yazıda bunu açıklamıştır. Bu olaya ‘Kelebek Etkisi’ denmesinin nedeni ise Edward N. Lorenz’in 1963 yılında yaptığı bir yanlışlık sonucu ortaya çıkan durumdan kaynaklıdır.
Lorenz hava tahmini raporlamasında rakamları girerken 6 haneli bir rakamın kolaylık olması açısından ilk 3 rakamını kayıt olarak giriyor. Yani şu şekilde ; 0,865121 diye yazması gereken sayıyı ilk raporlamada aynı şekilde yazarken ikinci olarak kayıt etmesi gereken raporlamada 0,865 olarak yazıyor. Sonra fark ediyor ki aradaki sayı farkı az olmasına rağmen ortaya çıkan sonuç ikinci sayıda bambaşka sonuçlara neden oluyor.
Bu olay üzerine daha sonra yaptığı çalışmalarda diyor ki ‘Aradaki binde birlik sayı fark bir kelebeğin kanat çırpması ile eşdeğerdir. Fakat ortaya çıkan sonuç bu kanat çırpışın başka bir yerde büyük felaketlere yol açabileceği yönündedir.’ Lorenz sonrasında hava olaylarının yalnızca kısa süreli tahminlerinin yapılabileceğini belirtmiştir.
Yanlış bilinen başka bir öngörü ise; bir kelebeğin kanat çırpışı doğrudan doğruya bir fırtınaya ya da hortuma neden olmaz. Bu sadece bir başlangıçtır. Meydana gelen büyük olayların temelinde küçük başlangıçların olduğuna işarettir. Böylesi büyük sonuçlara bir kelebeğin dahi sebep olabileceğinin anlaşılması için açıklanan bir yorumdur.
Bu teoremlerin bizlere açıkladığı sonuç ise; bir olayın önceden olacağı hesap edilemez. Ortaya çıkan Kelebek Etkisi açıklanması zor olayların şifresi olabilir. Aslında olacak olan her şey bellidir ve bir sıraya dizilmiştir. Şuan bile gerçekleşmeye devam ediyor. Fakat biz bunları öngöremediğimiz ve hesaplayamadığımız için aynı olan olayların bile sonuçları çok farklı olabiliyor.
