Deniz Gezmiş Kimdir?

Tam adı: Deniz Gezmiş
Doğum tarihi: 28 Şubat 1947
Doğum yeri: Ayaş, Ankara /Türkiye
Ölüm tarihi: 6 Mayıs 1972 (25 Yaşında)
Ölüm yeri: Ulucanlar, Altındağ, Ankara
Ölüm sebebi: İdam
Ailesi: 

• Cemil Gezmiş (ölüm tarihi: 2000) -Babası
• Mukaddes Gezmiş (ölüm tarihi: 2014) -Annesi
• Bora Gezmiş (ağabeyi)
• Hamdi Gezmiş (kardeşi)

Tanınma nedeni: Politik, Siyasi lider
Siyasi Parti: Türkiye İşçi Partisi (1965-1969) [Daha sonraki İşçi Partisiyle bağlantısı yoktur]

Hakkında

Türkiye’de sol denilince ilk akla gelenlerden, 68 gençliği ve Deniz Gezmiş ve kendisi gibi devrimci olan arkadaşlarının,  idamı akla gelir. 1971 yılında yapılan 12 Mart Darbesi döneminde öğrenci olaylarıyla ve THKO (Türkiye Halkın  Kurtuluş Ordusu) ile birlikte gerçekleştirdiği eylemlerle adını duyurmuştur. Aynı zamanda Türkiye Kurtuluş Ordusunun da kurucularından biriydi.

Darbe öncesinde de İstanbul Üniversitesinde yaşanan Sağ-Sol çatışmalarına katılmış ve 6.Filo eyleminde liderlik yapmıştır.  Bu sayede gerçekleştirdiği eylemler ve özellikle de mert duruşuyla , sol görüşün en önemli simgeleri arasındadır.

Deniz Gezmiş , 27 Şubat 1947‘de Ankara’nın Ayaş ilçesinde dünyaya gelmiştir. Eğitimini ,Babası ve Annesi öğretmen olduğu için sürekli bir yerde olmadıklarından, o sıra Sivas’ta bulunduklarından ilk ve orta öğretim hayatını Sivas’ta gördü. Daha sonrasında lise eğitimini İstanbul’da gördü. Buradan mezun olarak 1966 yılında yine İstanbul’da , İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesine girdi.

İlk Siyasi Hareketi

Deniz Gezmiş, 1965 yılında TİP yani Türkiye İşçi Partisinin Üsküdar ilçe başkanlığına aday oldu. Bu sıralar hala lise eğitimini almaktaydı . Lise eğitimi sırasında, sol görüşüyle kendini siyasi olayların, eylemlerin  içinde bulmuştu.

İlk göz altına alışı

31 Ağustos 1966 tarihinde, Çorum Belediyesi işçilerinin Ankara’dan İstanbul’a yürüyüp, Taksim Anıtına çelenk koymaları sırasında Türk-İş yöneticilerini protesto eden grupla beraber yaptığı eylem sonucunda ilk kez tutuklanmış ve göz altına alınmıştır.

Devrimci düşünceyle ve eylemlerle geçen lise yıllarından sonra , 1966 yılında İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesine girdi. Burada da 19 Ocak 1967 tarihinde Türkiye Milli Talebe Federasyonunda çıkan olaylarda arkadaşlarıyla  birlikte  gözaltına alındı . Kısa bir süre sonra serbest bırakıldı.

22 Kasım 1967 tarihinde ise Öğrenci örgütlerinin düzenlediği Kıbrıs Mitingi sırasında Aşık İhsani ile birlikte ABD bayrağının yakılması sonucu tekrar göz altına alındı.

30 Ocak 1968 tarihinde Hukuk fakültesindeki diğer arkadaşlarıyla birlikte Devrimci Hukuklular Örgütünü kurdu. 7 Mart 1968‘de İstanbul Üniversitesi Fen fakültesi konferans salonunda düzenlenen AIESEC genel kurulu toplantısında konuşma yapmaya devlet bakanı Seyfi Öztürk de davetliydi . Burada Seyfi Öztürk‘e protesto ettiği için bir daha tutuklandı. 2 Mayıs 1968 tarihine kadar tutuklu kalan Deniz Gezmiş, yargılandı ve beraat etti.

Gezmiş,  12 Haziran 1968 tarihinde İstanbul Üniversitesinin işgal edilmesi sırasında önderlik yaptı. İşgal Konseyi adlı grubun lideri olarak Balta limanında yapılan görüşmelere katıldı .Öğrenci haklarının kazanılmasında etkili bir rol üstlendi. 30 Temmuz 1968 tarihinde 6.Filo’nun İstanbul’a girişini protesto etti ve eylemlere liderlik yaptı. Bu protestodan da tekrar tutuklandı.

Gezmiş , Milli Demokratik Devrim görüşünü öğrenciler arasında hızla yayılmasında etkili bir rol üstlendi .1968 yılında yapılan öğrenci eylemlerinde , Mustafa Lütfi Kıyıcı, Mustafa İlker Gürkan, Cevat Ercişli, Selahattin Okur, Saim Kurul ,Cihan Alptekin ve Erim Süerkan ile birlikte Devrimci Öğrenci Birliğini kurdular.

Daha sonrasında ise 1 Kasım 1968 tarihinde Türkiye Milli Gençlik Teşkilatı‘nın da içinde bulunduğu AÜTB, DÖB ve ODTÜÖB’nin de içinde bulunduğu “Samsun’dan Ankara’ya Mustafa Kemal Yürüyüşü“‘nü düzenledi.  28 Kasım 1968 tarihinde ABD büyük elçisinin İstanbul’a gelişini protesto etti ve bu amaçla tutuklandı. Kısa bir süre sonra ise serbest bırakıldı.

16 Mart 1969 tarihinde İstanbul üniversitesinde düzenlediği öğrenci harekatı nedeniyle, 19 Mart’ta tutuklandı. 3 Nisan’da serbest bırakıldı. Yine İstanbul üniversitesi hukuk fakültesi öğrencilerinin düzenlediği eylemlere önderlik yaptı. Bu eylemde çatışmalar çıktı. Deniz Gezmiş bu çatışmada  yaralandı. 

23 Haziran 1969 tarihinde TMGT’nin toplandığı 1. Devrimci Milliyetçi Gençlik Kurultayına FKF Genel başkanı Yusuf Küpeli ile birlikte bir program hazırladı. Bu olaylar yaşanırken,  hakkında tutuklama kararı çıkarıldı. Bunu duyduktan sonra Filistin‘e kaçtı. 1 Eylül 1969 tarihine kadar Filistin’de kaldı. Aynı zamanda üniversiteyi işgal suçundan dolayı da Hukuk fakültesinden atıldı.

23 Eylül 1969‘ tarihinde hukuk fakültesinde olduğu bir sıra polis tarafından yakalanarak, gözaltına alındı ve 25 Kasım tarihinde serbest bırakıldı. Daha sonrasında ise Yıldız Devlet ve Mühendislik Akademisinde Battal Mehetoğlu‘nun Sağcılar tarafından öldürülmesinden dolayı, okulda aramalar yapıldı.

Aramalarda Gezmiş’a ait olduğu iddia edilen silahların ele geçirilmesiyle birlikte , tekrar tutuklama kararı çıktı. 20 Aralık 1969 tarihinde tutuklanan Deniz Gezmiş ,  18 Eylül 1970 tarihine kadar hapis yattı. Bu onun en uzun tutuklu süresiydi .

Deniz Gezmiş hapisten çıkmıştı ve artık öğrenci hareketlerinden de uzaklaşmıştı. Sinan Cemgil ve Hüseyin İnan ile birlikte Türkiye Halk Kurtuluşu Ordusunu kurdu.  THKO Türkiye’de silahlı mücadele veren ilk siyasi örgüt özelliğini taşımaktadır. Amacı ise tam bağımsız ve demokratik bir Türkiye’dir. Bu örgütün kurucu kadrosu ise şöyledir:  Hüseyin İnan , Sinan Cemgil, Yusuf Arslan,Alparslan Özdoğan, Deniz Gezmiş ve Cihan Alptekin ‘dir. Örgütün üstlendiği bir takım eylemler sonrasında ,  4 Mart 1971 tarihinde yayınlanan bildiri ile kamuoyuna tanıtıldı.

29 Mart 1970 tarihinde örgüt ilk silahlı eylemini gerçekleştirdi. 12 Mart dönemi sırasında faaliyetlerini sürdürdü. Örgüt içinde Yusuf Arslan , Hüseyin İnan ve Deniz Gezmiş ‘in de bulunduğu idam kararının itirazı ve iptali için çalışmalar yaptılar. Kadir Manga ve Alparslan Özdoğan‘nın Nurhak’ta, Cihan Alptekin ve Ömer Ayna‘nın Kızıldere’de öldürüldü. Bu olay sonucu Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan‘nın idamıyla örgüt dağıldı .

Deniz Gezmiş , 11 Ocak 1971 tarihinde Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu adına Ankara İş Bankası ve Emek Şubesinin soygununda yer aldı. Hakkında tutuklama kararı vardı. Aynı zamanda da polisten de kaçış halindeydi.

1971 tarihinde yapılan 12 Mart darbesinin ardından, Yusuf Arslan ile birlikte Sivas’a yol alırken ,  motorsikletlerinin bozulmasıyla ve ardından  gelen bir ihbarla 16 Kasım 1971 tarihinde Gemenek’te tutuklandı. Daha sonrasında ise Kayseri’ye daha sonrasında da Ankara’ya götürüldü. O dönemin içişleri bakanı olan Haldun Menteşeoğlu‘na götürüldü.

16 Temmuz 1971 tarihinde Sıkıyönetim mahkemesi , Altındağ veteriner okulunda Tuğgeneral Ali Elverdi başkanlığındaki , Baki Tuğ savcılığında toplandı. Mahkeme 9 Ekim 1971 tarihine kadar sürdü. Karar verildi ve TCK’nın 146. maddesinin ihlali gerekçesiyle haklarında idam kararı verildi .

6 Mayıs 1972 tarihinde Yusuf Arslan, Hüseyin İnan ve Deniz Gezmiş saat 1:00 ile 3:00 arasında Ankara Merkez Kapalı Cezaevinde idam edildi.

Deniz Gezmiş’in son istekleri, bir çok kitap, belgesel ve çeşitli bir takım yazılarda konuşulmaktadır. Ama herhangi kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Yazarlardan Erdal Öz’ün yaptığı görüşmelerde en son olarak Rodrigo’nun Aranjuez Konçertosunu dinlemek ve bir bardak çay içmek istediği geçse de avukatı bunu doğrulamamıştır. Kesin olan son isteği ise Taylan Özgür’ün yanına defnedilmek istediğidir. Bu babasına yazdığı mektupta yer almaktadır.

Gezmiş hakkında şarkılar, şiirler, kitaplar yazılmıştır. Adını, genç yaşta kendini ve kendi geleceğini düşünmek yerine, başka insanların iyi geleceklerini düşünmek için mücadelesi tarihe yazmıştır. Gelecek yıllara da kalacak ve yaşadığı kısa ömrü boyunca yaptığı her şey gelecek nesillere aktarılacak olan, Türkiye’nin bilinen devrimci liderlerinden biridir.

Deniz Gezmiş’in Babasına yazığı son mektup:

Baba,
Mektup elinize geçtiğinde ben aranızdan ayrılmış bulunuyorum. Ben ne kadar üzülmeyin dersem yine de üzüleceğinizi biliyorum. Fakat bu durumu metanetle karşılamanı istiyorum, insanlar doğar, büyür, yaşar, ölürler, önemli olan çok fazla yaşamak değil, yaşadığı süre içinde fazla şeyler yapabilmektir. Bu nedenle ben erken gitmeyi normal karşılıyorum. Ve kaldı ki benden evvel giden arkadaşlarım hiçbir zaman ölüm karşısında tereddüt etmemişlerdir. Benim de düşmeyeceğimden şüphen olmasın, oğlun, ölüm karşısında aciz ve çaresiz kalmış değildir, o bu yola bilerek girdi ve sonunun da bu olduğunu biliyordu. Seninle düşüncelerimiz ayrı ama beni anlayacağını tahmin ediyorum. Sadece senin değil Türkiye’de yaşayan Kürt ve Türk halklarının da anlayacağına inanıyorum. Cenazem için avukatlarıma gerekli talimatı verdim. Ayrıca savcıya da bildireceğim. Ankara’da 1969’da ölen arkadaşım Taylan Özgür’ün yanına gömülmek istiyorum. Onun için cenazemi İstanbul’a götürmeye kalkma, annemi teselli etmek sana düşüyor, kitaplarımı küçük kardeşime bırakıyorum. Kendisine özellikle tembih et. Onun bilim adamı olmasını istiyorum, bilimle uğraşsın ve unutmasın ki bilimle uğraşmak da bir yerde insanlığa hizmettir, son anda yaptıklarımdan en ufak pişmanlık duymadığımı belirtir, seni, annemi, ağabeyimi ve kardeşimi devrimciliğimin olanca ateşi ile kucaklarım.

Oğlun Deniz Gezmiş. Merkez Cezaevi

Deniz Gezmiş Hakkında Yazılan Kitaplar

1. 1976- Deniz Gezmiş Anlatıyor- Erdal Öz
2. 1976- Dar Ağacında Üç Fidan- Nihat Behram
3. 1978- İdam Gecesi Anıları- Halit Çelenk
4. 1986- Gülünün Solduğu Akşam- Erdal Öz
5. 1996- Bizim Deniz- Turhan Feyizoğlu
6. 1998- Üç Asılmışların Hikayesi- Ahmet Kahraman
7. 2002- Denizler İdama Giderken- Oral Çalışlar
8. 2003- Defterimde Kuş Sesleri- Erdal Öz
9. 2005- Deniz Gezmiş Albümü- Özgür Erdem (ed.)
10. 2006- Savunma- Deniz Gezmiş
11. 2007- Deniz Fırtınalı Yıllar- Tarkan Tufan
12. 2008- Hepiniz Suçlusunuz- Burhan Dodanlı
13. 2009- Deniz: Yaşamı ve Mücadelesi- Özgür Erdem
14. 2010- Herkesin Bir Deniz Gezmiş Öyküsü Vardır- Atilla Keskin
15. 2011- Bir Dava İki Devrimci Unutmak İhanettir- Hüseyin Turan
16. 2011- Ağlasın Gökyüzü- Vehbi Bardakçı
17. 2011- Denizler ve Filistin- Turhan Feyizoğlu
18. 2012- Arkadaşım Deniz Gezmiş- Doğu Perinçek
19. 2012- Deniz Gezmiş Destanı- Alper Özbek
20. 2014- Bir Defter-i Hatırat-ı Zindan- Hasan İhsan
21. 2014- Adı Deniz- Esen Rüzgar
22. 2014- Abim Deniz- Can Dündar
23. 2014- Hırçın Bir Deniz Hikayesi- Ahmet Tahir Can

Hakkında Yapılan Filmler

• Hoşçakal Yarın- Deniz Gezmiş rolü  Berhan Şimşek 
• Aşk Olsun Sana Çocuk- Deniz Gezmiş rolü Barış Koçak 
• Hatırla Sevgili- Deniz Gezmiş rolü Barış Koçak   (Dizi)

Hakkında Yapılan Begeseller

• 2000- 12 Mart: İhtilalin pençesinde demokrasi- Mehmet Ali Birand
• 2012- Deniz Gezmiş Belgeseli / Delikanlım- Can Dündar

Hakkında Oynana Tiyatro Oyunları

• Aşk Olsun Sana Çocuk- Samsun Sanat Tiyatrosu, 2011 yazında ilk oyununu oynamıştır.[43]
• “Deniz Diye Bir Delikanlı”- Ankara Sanat Tiyatrosu, Yazan ve Yöneten Metin Balaydır

Hakkında Yazılan Şiirler

• Mare Nostrum- Can Yücel
• Mahur Beste- Attilâ İlhan
• Neyleyim- Nevzat Çelik
• Sardunyaya Ağıt- Can Yücel

Hakkında Yapılan Şarkılar

1. Ahmet Aslan- Susarak Özlüyorum
2. Ahmet Kaya- mMahur
3. Ahmet Kaya- Beni Tarihle Yargıla
4. Ahmet Kaya- Dosta Düşmana Karşı
5. Nesimi Çimen- 6 Mayıs Ağıdı
6. Ruhi Su- Mahsus Mahal
7. Zülfü Livaneli- Hoşçakal Kardeşim Deniz
8. Zülfü Livaneli- Şarkışla
9. Edip Akbayram- Aşk Olsun Sana Çocuk
10. Cem Karaca- Parka
11. Moğollar- Geri Sar
12. Sevinç Eratalay- Ankara’dan Bir Haber Var
13. Sevinç Eratalay- Şarkışla
14. Selda Bağcan- Denizlerin Dalgasıyım
15. Grup Yorum- Özgürlük Türküsü
16. Grup Yorum- Şarkışla
17. Metin-Kemal Kahraman- Deniz Koydum Adını
18. Kardeş Türküler- Deniz’e Yakılan Türkü
19. Duman- Manası Yok
20. Mor ve Ötesi- Darbe
21. Gazapizm- “Gördüler”
22. Grup Özgürlük- Deniz’e
23. Grup Adalılar- Ankara’dan bir haber var
24. Grup Adalılar- Biz de geliriz
25. Grup Yol- Denizlerin Türküsü
26. Fevzi Kurtuluş- Deniz’e Şikayet
27. Fevzi Kurtuluş- Bizim Deniz
28. Hüseyin Karakuş- Adı Deniz Olmalı
29. Çilekeş- Her Deniz
30. Hüsnü Arkan – 5 Mayıs
31. Soner Olgun- Delikanlım Deniz
32. Emeğe Ezgi- Adım Deniz
33. Mesth- Devrim
34. Sertab Erener- La’l
35. Yeni Türkü- Sardunyaya Ağıt
36. Fazıl Say- Sardunyaya Ağıt

Videoları

Şimdi hangi videoları listelesek ki bir çok video ve hakkında yapılan bir çok yapım var. Seçtiklerimizin haricindekini aşağıda kaynak kısmında youtube ‘a tıkladığınız takdirde , Gezmiş aramasını otomatik yapacaktır. Detaylı videoları bu şekilde de bakabilirsiniz.

Delikanlım Belgeseli Deniz Gezmiş – Tüm Bel-Sen Antalya

Fotoğrafları