Teleskop Ne İşe Yarar, Mucidi Kimdir?

İlk Teleskop

İlk teleskop mercekleri kullanarak ışığı göze odaklayan optik aygıtlardı. Işığın küresel bir ayna tarafından toplanarak odaklandığı saptandığı ve sonra bir göz merceğiyle büyütüldüğü yansıtmalı teleskoplar ise daha sonraları Newton’un 1668’deki icadıyla birlikte ortaya çıktı.

1782’de William Herschell, Uranüs gezegenini bu teleskoplardan biriyle keşfetti ve söz konusu teleskoplar yavaş yavaş gökbilime hükmetmeye başladı. Bu tür bir teleskopun “boyutu” birincil aynasının çapıyla ölçülür. Boyut iki katına çıkarılırsa duyarlık dört kat artar. Yani teleskop gökcisimlerini dört katı parlak; veya tercihe göre belli bir parlaklığa sahip bir cismi, iki katı uzaklıkta görebilir.

Teleskopların Boyutu

ABD’de üç nesil boyunca, Wilson Dağı’ndaki 2.5 metrelik Hooker teleskopundan (1917) başlayarak, Palomar Dağı’ndaki 5 metrelik Hale teleskopuna (1948) ve Hawaii, Mauna Kea’daki 10 metrelik ikiz Keek teleskopuna doğru teleskopların boyutu ikiye katlanarak arttı.

Aynı süre içinde dedektörler de, üstlerine düşen ışığın yalnızca küçük bir yüzdesini kaydedebilen fotografik plaklardan, neredeyse yüzde yüz verimle çalışan elektronik dedektörlere doğru gelişim gösterdi. Öte yandan, bilgisayarlar da atmosferik türbülansın neden olduğu bükülmeleri gitgide daha iyi telafi etmeye başladı.

Bugün 24 ve 30 metrelik teleskopların ve ayrıca (hem gece görüşüne istinaden, hem de İngilizcedeki Owl (Baykuş) sözünü anımsatan “Overwhelmingly Large / Muazzam Büyük” tanımından yola çıkarak) Owl/Baykuş isimli 100 metrelik, muhteşem bir teleskopun yapımı planlanıyor.

Baykuş’un baş mühendisi Robert Gilmozzi şöyle diyor: “Görünür ve yakın mesafe-kızılötesi ışık gözleminde yer bazlı teleskoplar (Hubble uzay teleskopu gibi), yörünge gözlemevlerine kıyasla daha yüksek çözünürlük ve düşük maliyetli duyarlık sunuyor.” Anti-türbülans yazımıyla yapımı planlanan dev teleskopların doğan ilk yıldızları, diğer yıldızların etrafındaki gezegenleri ve belki de dünyanın kardeş gezegenlerini görmeleri bekliyor.

Optik Teleskop

Aşağıda: 1850’de Greenwich’te üretilen optik teleskop “Airy’nin transit çemberi” adını, zamanın kraliyet gökbilimcisi George Biddell Airy’den alıyor. Duyarlı miller üzerinde dönen dev teleskop meridyenin tam üstüne yerleştirilmişti. Açılar 1980 cm çaplı derecelendirilmiş çember kullanılarak belirleniyordu.

En sağda görülen adam, taş payanda üstüne 60’lik açıyla yerleştirilmiş 6 mikrometre mikroskopla dereceyi okuyor.” (Allan Chapman, Dividing the Circle (Çemberin Derecelendirilmesi). 1884’te aygıt, Uluslararası Greenwich meridyenini, Greenwich Zamanı’nın standardı olarak benimsedi. Bundan bir yüzyıl sonra aygıt hala kullanımdaydı ve günümüzde de çalışır durumda.