Devalüasyon nedir?
Merhaba değerli Maksat Bilgi okurları. Bu yazımda pek çoğumuzun medyada sıklıkla duyduğu bu olaya yakından değinmek istedim. Devalüasyon nedir?, niçin yapılır, sebepleri-sonuçları nelerdir sorularına yanıt bulmaya çalışalım.
Devalüasyon, bir ülkenin kendi parasının başka ülkeler karşında değer kaybetmesi demektir. Devalüasyon, devlet tarafından ülke ekonomisine yapılan dışarıdan müdahaledir. Elbette hiç bir ülke bu duruma düşmek istemez; ancak bazı durumlarda ekonomiyi toparlama adına bu olay zorunlu hale gelebilir. Yani devalüasyonun nedeni kısaca, ekonominin dış ticaret dengesinin açık veriyor oluşudur.
Bir ekonomide toplam ithalat, toplam ihracattan fazla ise, o ekonomide dış ticaret açığı mevcuttur. Böyle bir durumda devalüasyon yapılarak, ilgili ülkenin satın alma gücü zayıflatılır, daha fazla ihracat-daha az ithalat yapılmaya çalışılır.
Ülkenin para biriminin diğer ülke dövizleri karşısında değer kaybetmesiyle, satın alma gücü zayıflar ve ithal edilen malların fiyatı da otomatik olarak artmış olur,ihraç edilen ürünlerde fiyat olarak azalmış olur. Örnek verecek olursak, diyelim ki biz A ülkesinden adeti 100 dolardan ürün alıyoruz. 100 dolar=100 tl olsun. Devalüasyon yapıldığı zaman 100 dolar=200 tl olur. O zaman biz de A ülkesinden yıllık 100 adet aldığımız üründen 50 adet kadar alabiliriz, tamam haklı olarak aynı paraya denk geliyor diyeceksiniz; ancak 100 ürünle 50 ürünün ülkeye girişi arasında büyük fark var. Bir diğer durumda da, diyelim ki A ülkesi bizden yıllık 100 adet ürün alıyor, bu ürün 100 tanesi 100 dolara verilirken devalüasyon sonucunda 200 tanesi 100 dolara verilecek. A ülkesi bu olay karşısında artık 100 dolara 200 adet alabildiğini görür ve yıllık alım miktarını bir anda 500 e çıkarıverir.,Yani özetle biz yıllık 50 ürün alırken 200 ürün satmış olacağız ve bir denge yaratmış olacağız. Bu olayın ne kadar sağlıklı sonuçlar doğuracağı da ortada yani yorum sizin. Devalüasyonun bütün ekonomik değerleri alt üst ettiği açıkça ortadadır. Devalüasyon uluslar arası bir sömürü aracı olarak kullanılmaktadır.
Devalüasyonun sonuçları ise ;
- İhracat artar, ithalat azalır
- Dış ticaret açığı kapanır ya da kabul edilebilir bir seviyeye gelir.
- İhracatın artması ile milli gelire katkı sağlanmış olur.
Devalüasyonun başarılı olması ve açığın kapanması için ise ;
- Diğer ülkeler para birimlerini azaltarak karşı devalüasyon yapmamaları gerekir,
- Devalüasyon yapılacak ülkede enflasyon seviyesinin düşük olması gerekir,
- İhracatı yükseltilecek ürünlerin, fiyat-talep esnekliğinin yüksek olması gerekir.
Ülkemizde Yapılmış Devalüasyonlar
Türkiye Cumhuriyeti’ nin kuruluş yılı olan 1923 tarihinde Türk parasının abd doları karşısındaki değeri yani 1 dolar=0,75 kuruşa denk gelmekteydi. Fakat ülke ekonomisinin zaman içinde geçirdiği sarsıntılar ve gittikçe artan döviz talebi devalüasyonu kaçınılmaz kılmıştır. 1923 yılından itibaren ekonomik değerleri temelden çökerten ve kalıcı etkileri olan devalüasyonlara başvurulmuştur.
-
Birinci Devalüasyon
Türk parası 1923′ ten 1940′ a kadar İngiliz sterlini karşısında değer kaybı yaşarken, Abd doları karşısından hiç bir değer kaybına ve değişime uğramadan gelmiştir. Ancak 1940 yılından sonra dış satımı artırmak ve dış kredi taleplerini gidermek üzere, sürekli devalüasyonlar gündemde yer almıştır. 1940 yılında resmi kura ek olarak döviz satışlarında %48 oranında prim uygulanmaya başlanmış olup; 1 dolar 1940 yılında 1,11 tl iken ; 1945 yılında 1,31 tl olmuştur. Türkiye de ilk büyük devalüasyon 7 Eylül 1946 yılında yapılmıştır. 7 Eylül kararları olarak adlandırılan Recep PEKER hükümetinin gerçekleştirdiği bu devalüasyonla % 116 oranında bir artışla 1 dolar=2,83 liraya çıkarılmıştır.
-
İkinci Devalüasyon
Adnan MENDERES hükumetince 4 Ağustos 1958 tarihinde yapılarak 2,83 lira olan 1 dolar, 9 liraya çıkmıştır.
-
Üçüncü Devalüasyon
Süleyman DEMİREL Hükumeti tarafından 10 Ağustos 1970 tarihinde gerçekleşmiştir. Bu devalüasyonla 9 lira olan 1 dolar 15 liraya çıkmıştır. Daha sonra 1978 yılına kadar mini devalüasyon uygulamalarına da gidilmiştir. Bu küçük uygulamalar ile 1978 yılına kadar en son 1 dolar=19 liraya kadar gelmiştir.
Kaynak: Habertürk, ınvestaz,Youtube
